O’Gasóxeno

“Vista larga, paso corto y mala intención”, esta era a máxima que o sarxento Barreda gravara a lume nos seus homes durante a guerra civil. Así o recordaba O ‘Gasóxeno de Cerasia, guieiro da aviación na batalla de Teruel. Termando dun painel avanzaba ziguezagueando pola liña de fronte, sinalando aos pilotos alemáns a dirección correcta para o bombardeo. Non cobraba plus de perigosidade. Unha vez a cousa púxose fea, deu media volta e deu retornado á trincheira, coas balas de Moussin-Nagant asubiando a rentes da orella. Seica daquela contara trece buratos no tabardón.

Despois da guerra marchara a Cuba de onde voltou nada máis entrar os barbudos en La Habana. Antes de apañar o buque da Trasatlántica, aínda tivo tempo de saúdar ao soldado chófer do Che Guevara. Foran xuntos á escola en Cerasia, sendo pícaros. O colega, familia de enlaces da guerrilla, liscara a Cuba trala redada que se desatou trala emboscada de Repil.

Do Caribe, O´Gasóxeno trouxo a manía de falar en castelán. Cada serán, na cantina do Montecelo, tiraba dun par de habanos e mandaba tres copas de coñac, mentres repasaba o xornal, que lle duraba alomenos toda a semana. Para aquelar o periódico arranxaba co mozo leiteiro que ía a Monforte dúas veces por mes, coa burra, polo camiño da serra. Sempre lle encargaba: “Chico, tráeme el ABC y el YA”. Moito gostaba dunha sección que se titulaba “La vida es así” coa que quecía a conversa ao sopé da cheminea, ciscándose na incultura dos seus contertulios. Recreábase na leitura en voz alta dos titulares:

-“Dos muertos, un herido grave y un ileso en un accidente en la fábrica de armas”

-“Ileso… carallo como quedaría o pobre do home!”, contestou un veciño fitando despreocupado a copa de Anís del Mono.

O’ Gasóxeno tiña dous irmáns. Ao máis vello non cheguei a coñecelo, mais tiña sona en toda a contorna por mor da súa voz de tenor. Estivera no cárcere e chegou a cobrar pensión por ter combatido cos nacionais e os republicanos. Sempre dicía que era de Izquierda Republicana, e case morre do desgusto cando, xa vello, nas primeiras eleccións, nun día de feira na Pobra, lle chantaron nas costas da chaqueta unha pegatina coa faciana de Manuel Fraga. Na última caseta, cando se deu de conta, houbo que agarralo entre catro homes que se botaba a Dios: “mecago na cona que vos botou, que eu son de Azaña!”.

O’Gasóxeno botaba en falta a calor caribeña e sofría no inverno de ataques reumáticos. Era por iso que pola mañá se bañaba en gas, refregando todo o corpo. Sabíase cando estivera na cantina do Montecelo polo cheiro a gas que se apoderaba da barra e remanecía até o día seguinte

-“Que… xa estivo aquí O’Gasóxeno?, madia leva, que inda imos arder un día”.

A quen si coñecín foi ao irmao pequeno, O’Lizgairo, que estivera unha tempada no seminario de Lugo. Sabía de memoria a Enciclopedia Álvarez. A súa vida tiña forma de cunca de viño. Elegante, con estilográfica e pano no peto, acompañaba os seus desbaralles retóricos cunha caiada con regatón de bronce que repenicaba con estrondo no chan. Antes ou despois, sen vir a conto, recitaba a lista dos reis godos, cunha mao no peito ao xeito napoleónico. Mesmo chegaba a misturar a orde cronolóxica dos reis procurando a meirande sonoridade posible, alternado rimas asonantes e consonantes:

-“¡Eurico, Mazarico y Wamba!” e  con cada monarca xermánico a baloca facía tremer a baldosa.

Nos seus últimos tempos, O’Gasóxenoo combatía as dores de testa untando a cacheira con pez e manteiga de marrao, incluso nos días de verán; as pingas apenas lle deixaban ler o ABC. Daquela da cabeza, precisamente, non rexía ben e estivo desaparecido alomenos dous días. Fóra polas festas de Fornelas.  Na noite da festa maior, na verbena, nun momento dado, o cantante da orquestra coruñesa anunciou que ían volver tocar “El sitio de Zaragoza” que llo pedira un señor moi educado. Alí reapareceu O’Gasóxeno, cos ollos morriñentos, lembrando a mocedá na fronte de Aragón. Estivera vagando pola serra até que sentiu o eco da orquestra aló no val do Cabe:

 

Cuando Agustina dispara el cañón

cuando Agustina dispara el cañón

todas las tropas francesas que entraron

al ver a Agustina se echaron p’atrás

 

Morreu aos poucos días, esbozando un sorriso co que guindou a súa última frase: “La vida es así”.

No camposanto de Cerasia cheirou a gas até ben entrado o outono.

 

Fotografía: proxeción sobre boas práticas agrarias en Cerasia na década de 1960 (Arquivo familiar).

Anuncio publicitario

Arquivo bomba

Aínda hai pouco unha persoa preguntáballe en campaña a Feijoo que ía facer -se repetía goberno- coa investigación: “Nós investiremos en innovación” foi a lacónica resposta; cando o interlocutor recunca dicindo que non hai innovación sen investigación, Feijoo contraataca: “si, si, potenciaremos investigar en cousas de utilidade como a loita contra o cancro, e non en cousas que non lle interesan a ninguén como iso da memoria histórica”. Cousas dos bos e xenerosos.

O trunfante emperador Feijoo alonxou as pantasmas da “damnatio memoriae” na súa primeira comparecencia nada máis gañar as eleccións. Nun discurso de corte historiográfico defendeu dúas teses esencialistas: a primeira que o Ser da dereita en Galicia é un ente colectivo encarnado primeiro en Albor, despois en Fraga e agora en el mesmo, e a segunda que o Partido Popular é o partido de Galicia, é Galicia, sempre. Este enfoque orgánico historicista é o que caracteriza de xeito sobranceiro a un movemento feixista (que non se alporice ninguén: os feixistas son os seguidores de Feixoo, non?)

En todo caso resulta curiosa esta querencia do Señor dos Peares pola historia recente, xa que contrasta vivamente coa súa xenreira ao que se deu en chamar “memoria histórica”. Non sei se sería un lapsus pero o que si é certo é a efectividade da política de esquencemento promovida por este Caracalla desmemoriado. Imos comprobalo cun exemplo.

Hai uns días unha pequena columna agochada nas páxinas de información local de La Voz de Galicia (17-X-2012) sorprendía ao leitor atento alertando do descobrimento de bombas da guerra civil no Arquivo da catedral de Tui. O texto é impagable. Resulta que o crego-arquiveiro (ese ser) removendo estanterías e vellos pergameos deu cunha vella caixa de cartón que contiña “tres granadas, presumiblemente italianas, un mortero y un obús”. O señoriño deu parte inmediatamente á garda civil e alá apareceu un equipo dos Tedax para desactivar o inédito enxoval bélico. O xornalista apunta na súa nova o desconcerto creado pola situación xa que encobrer armas non declaradas pode levar a unha condea de tres anos de cadea. Ninguén se explica como aquilo podía estar alí. Manda truco. Tui, última cidade galega en caír en maos dos golpistas o 28 de xullo do 36, despois de días e días de combate desigual. A batalla de Tui rematou cunha brutal represión, convertendo o Monte Aloia en escenario de asasinatos e fusilamentos, nunha aba pola que escoaba o sangue e o medo. O pai de Álvarez Blázquez foi unha das vítimas inocentes da vesania feixista, do maratón sanguinario para repoñer o bo nome da católica e española vila de Tui, berce do protomártir Calvo Sotelo. Nestes feitos está comprobado o apoio da igrexa local aos golpistas, pero claro, en 2012 ninguén entende nin comprende nada na catedral-fortaleza tudense.

Pero a noticia ten máis miga. Seica eses restos da guerra civil van ser destruídos despois de seren desactivados por mor de “su nulo valor patrimonial”. Isto é abraiante se temos en conta que en todo o Estado Español as administracións e asociacións están poñendo en valor e recuperando campos de batalla, campos de concentración, liñas de frente e camposantos vencellados ao conflicto bélico, están creando museos locais onde se recollen pezas exhumadas en escavacións arqueolóxicas ou cedidas por particulares. Por poñermos outro exemplo catedralicio, na catedral de Sigüenza (Guadalaxara), sitiada e tomada polos nacionais, reformas recentes permitiron recuperar pistolas e outros restos do conflicto e que agoran se exhiben en vitrinas do Museo ao carón doutros obxectos arqueolóxicos como puntas de lanza calcolíticas ou armas da Idade do Ferro.

En Galicia a obsoleta Lei de Patrimonio Cultural (1995) sanciona as teses de Feijoo, xa que aquí unha cousa ten que ter cen anos de antigüidade para ser considerada de valor histórico. Dicir que a cultura material xerada pola guerra e a represión franquista non ten valor patrimonial, negarlle a súa condición de Patrimonio (e polo tanto público) é borrar de sotaque a memoria colectiva deste país.

P.S.

Ultimamente en Galicia, cómpre ter coidado cos arquivos catedralicios “que los carga el diablo”.

Fotografía: Inauguración do busto en homenaxe a Sócrates en Tui, o 3 de maio de 1936. Foi decapitada, enchoupada en chapapote e guindada ao río Miño polos falanxistas no verao de 1936.

Por todos os Santos

En chegando os Santos, entre a vendima e a castañeira, cando o novo non naceu e o vello aínda non morreu, cando o feixismo vence en Galicia… é bo intre para que agromen zarrotas en forma de blogue. A Lucenza do Abade é a bitácora de quen isto escribe, Xurxo Ayán, arqueólogo lemavo, que dende 2007 vén editando arqueoneixon. De aquellos polvos viene estos lodos. A Lucenza do Abade é un predio empoleirado na aba dun outeiro areoso de Cerasia. Malia que a parroquia non contaba con bo clima para o viñedo, esta zona ben orientada tiña o privilexio de albergar os mellores viñedos da contorna. Ese viño ía parar, loxicamente, á adega do señor cura. Sempre gostei deste microtopónimo medio céltico, que sempre reproduzo lembrando o bico da miña  mai,  quen ía de pícara coa avenza á veciña Coroa do Castro.

A Lucenza do Abade está hoxendía comesta polas silvas,  os escambrós e os piornos.

Xa era tempo de romper a terra.