A Recoleta

Boliga a xentiña do común na entrada ao mercado de Alacant. Un sudamericano acompaña un xubilado indíxena. Ambos os dous, parados nun intre eterno, semellan unha destas estatuas metálicas tan de moda nas capitais de provincia españolas. O vello cóntalle ao seu asistente como fóra o criminal bombardeo italiano o 25 de maio de 1938, que deixou alí 311 mortos civís. O feixismo iniciou daquela unha prática que despois trunfaría, dende a invasión alemá de Polonia até o sitio de Saraxevo nos 90. Ese mesmo feixismo, neste caso o falanxista, foi o artífice de parte do ensanche entre o mercado e o outeiro fortificado do Tossal.

O escudo de FET y de las JONS preside a entrada a cada bloco de edificios: “Instituto Nacional de Vivienda. Esta casa está acogida a los beneficios de la Ley de 15 de julio de 1951”. O nacionalsindicalismo destrué, reprime e despois reconstrúe, botando man da mao de obra escrava roxa que non acadou fuxir a tempo en marzo de 1939 do porto alacantino. Nos balcóns comparten protagonismo o nacionalcatólico neno xesús e o festeiro papa nöel adubiado coa bandeira de Texas, que por algo grande parte da cidade vive dos “estudantes” ianquies que elixen Alacante como destino docente, indecente e doente. O acceso a un salón do Reino das Testemuñas Cristiás de Xehová está coroado por un póster coas faces dos divinos Puyol, Ramos, Torres e Xabi Alonso. Un chisco máis abaixo brancos, magebríes e africanos amoréanse na cola para recolleren alimentos nun local de Cáritas. Na mesma rúa unha inmobiliaria alemá fai negocio alugando e vendendo vivendas para adiñeirados xubilados nórdicos.

O derrubo dunha vella vivenda deixou vagantío para poder ver a parede lateral dunha casa decimonónica. Algún artista urbano pintou com agarimo os seguintes versos:

Dentro de mi pecho,

con ser tan pequeño,

hay un santuario.

Y en él, una

capilla para

cada una de las

provincias

españolas.

Non. Estes ripios non son do provincialista Baltar Sénior. Son dun poeta local chamado Francisco Figueras Pacheco. O excelentísimo concello de Alacante non ten cartos para pagar a eliminación dos numerosos graffities que inzan a cidade, polo que bota mao de graffiteiros multados que son obrigados a redimiren a súa pena formando parte de brigadas gratuítas para eliminar a súa obra. Doutra volta, técnicos de investigación da Universidade de Alacante están a sufrir de tal xeito as retalladas que comezan a cobrar nóminas nas que quedan a deber.

Volto á antedita praza do Mercado. Sento nunha bancada ocupada por outros parados, borrachos e tolos. Un home cuspidiño ao retrato canónico de Bakunin brinda ao sol acenándolle ao astro Rei co enésimo casco de Estrella Damm. Abro o xornal local e reparo en dúas novas secundarias: a primeira dínos que, dacordo coas retalladas, o presuposto da Comunitat Valenciana para 2013 toca a dous céntimos en investimento cultural. A segunda anuncia un benéfico partido de fútbol no pobo de Agost, entre o Equipo de Amigos do Cura e o Equipo de Amigos do Alcalde, para recabaren alimentos.

Remato este andar miudiño polas ruelas do vello Alacant tomando un café en La Recoleta, un bar amplo, con terraza, ben situado, perto do vello porto. Recentemente o negocio pasou a mans dunha familia chinesa. En tres días que levou aquí é a primeira vez que sinto falar en valenciano. Tres xubilados coquetos e refinados conforman unha mítica cuadrilla que, tras demandar o seu vermouth de manual, guindan uns piropos con gracia á camareira. O dono chinés do bar está arranxando unha factura cun turista canadiano ao que atende en perfecto inglés. A súa muller demanda na cociña tapas de tortilla e boqueróns. Nestas, entra coma un furacán a filliña dos donos, contando aos catro ventos os aconteceres da escola. Fala en castelán, deseguida se pasa ao chinés e culmina a súa estadía despedíndose em valenciano dos yayos que dan boa conta dos seus Martinis. Un destes casos que lle encantarían ao Señor dos Peares para levar a cabo demenciais enquisas lingüísticas aos pais. Sobre a barra do bar repousan um exemplar de El País (60 páxinas) e un voluminoso xornal chinés (China Times) (100 páxinas) cunha fotografía e portada do ministro Montoro limpando o suor da fronte coa súa mao dereita. Eu non sei chinés, pero estou seguro que estes chineses saben bastante máis de economía, aínda que sexa a planificada. Quen nola dera!

Anuncio publicitario

A ruta do despilfarro

Xente do común vén de organizar unha ruta do despilfarro en Valencia. Unha nova iniciativa turística para amosar a vía española ao desenvolvemento. Un percorrido, ao xeito do Follonero, polos equipamentos erguidos cos cartos de todos os pagáns. A historia tivo tanto éxito que un equipo da BBC gravou unha reportaxe que obviamente chegou a todo o mundo. Isto é o que se chama posta en valor do Patrimonio. A polémica está servida en Valencia. Antonte, a incorruptible (como o brazo de Santa Tareixa) Rita Barberá denunciou publicamente o caso e responsabilizou á extrema esquerda (Compromís) de promover unha imaxe lamentable da Comunitat Valenciana que non se corresponde coa realidade. Semella que esas escenografías do despilfarro non son tanxibles, non existen, son cousas de extremistas desleais que prexudican á comunidade. Polo de agora, a Embaixada española no Reino Unido solicita desculpas por parte da BBC pola emisión da reportaxe (sic). Coas retalladas aprobadas polos políticos corruptos, en 2013 cada cidadán da Comunitat recibirá dous céntimos en investimento cultural. Mentres tanto, no Parlament un deputado do PP saca fotos no escano da toma de posesión da súa filla como deputada. Os Balcáridas do Mediterráneo.

Nas xornadas organizadas polo Museu de Prehistòria de València defendimos a seguinte tese: no caso galego deuse un modelo de xestión do Patrimonio arqueolóxico colonial burocratizado durante a autonomía. A chegada dos fondos europeos, o extremo localismo, a inútil clase política e unha prática de emulación de modelos alóctonos inzaron o país de equipamentos culturais  non sustentábeis dende a súa inaguración, entre outras cousas porque foron proxectos dirixidos dende arriba deixando á marxe ás comunidades locais. As consecuencias deste modelo son materiais, tanxibles, están á vista. Na presentación fixemos un percorrido polas ruínas arqueolóxicas deste desastre promocionado polas administración: museos e aúlas didácticas que destrúen aquilo que teñen que interpretar, centros de interpretación abandonados, casas de turismo rural que na vida acolleron un hóspede, monumentos xestionados por un garda xurado e un gato, centros comarcais abandonados no medio da nada, a Cidade da Cultura, parques arqueolóxicos sen inaugurar pero que reciben a visita dos políticos en eleccións prometendo centos de miles de euros, Patrimonio arqueolóxico que aparece vencellado á imaxe de marca na publicidade insititucional é que leva abandonado dende non se sabe cando… Galicia viu destruído o seu tecido produtivo coa entrada en Europa e, en troques, recibiu millóns e millóns de euros para reconvertir o país e garantir a súa supervivencia. Por iso é tan grave este modelo de xestión. Na segunda parte da presentación amosamos como á  marxe da oficialidade xurdiron procesos de patrimonialización dende abaixo que si garanten a sustentabilidade do turismo arqueolóxico e do propio patrimonio arqueolóxico como elemento de vertebración e cohesión territorial. Pero disto falaremos outro día. O que está claro é que, como en Valencia, o pensamento totalitario que goberna Galicia considera calquer análise crítica da realidade coma un arrebato de xente extremista que quere facer dano ao país. Os científicos sociais, os técnicos, os xornalistas só teñen que ser títeres de políticos malpocados, teñen que mirar para outro lado e facer como que non ven. Unha maneira como calquer outro de facer país.

Un pobo sen Historia?

Carmen Gloria Rodríguez aprendeunos hoxe moito. Amosou o proxecto de xestión integral da Cueva Pintada en Gran Canaria, un poboado prehispánico habitado entre o século VII e o século XVI d.n.e.  establecido a rentes dunha cova con pinturas rupestres.  Este proxecto recibiu o premio Hispania Nostra á conservación do Patrimonio como factor de desenvolvemento económico e social, e con razón. Toda unha fonda reflexión teórica podía entreverse detrás da marabillosa conferencia: activismo cultural, compromiso, integración, sentido de pertenza, a necesidade de escoitar aos públicos, a accesibilidade emocional, a paixón, a necesidade imperiosa de contar e emocionar. Todo isto explicado por unha especialista en ictiofauna (restos de peixe no rexistro arqueolóxico). Quizabes por iso coñece a necesidade de apreixar os pequenos detalles, algo básico na aprendizaxe da historia. O símbolo de Cueva Pintada é un monicreque que representa unha belida rapaza, de nome, Arminda. Esta muller existiu. As crónicas contan como eran as mulleres as encarregadas de levar a cabo certos rituais, como as anteditas pinturas rupestres. Cando chegaron os casteláns á illa, o xefe local cedeu a soberanía entregando a Arminda ao novo poder. A rapaza foi rebatizada co nome de Catarina. Dende aquela tivo dereito a posuír escravos e inxenios de zucre, a base da nova explotación colonial. A depredación tentou aniquilar a cultura guanche, rexeitando a identidade local. Algo semellante acontecería séculos despois na Guiné ecuatorial. Alí coñecimos un rapaz que en lingua fang se chamaba N’tutum, que quer dicir arco da vella. O seu nome oficial é José Ignacio.

Arminda é o símbolo de moitas cousas, da verdadeira Arqueoloxía na que cremos. O equipo de Cueva Pintada, xunto coa empresa El ojo de arena, gravaron na praia unha monumental Arminda. O colonialismo e a historia escrita polos vencedores tentou borrar a existenza daquela xente, tal como a maré e o vento esvaeceron esa escultura efémera na area. A interpretación do Patrimonio tamén é unha arte efémera pero que deixa nas xentes do presente unha pegada inesquencible no maxín, isto é, no corazón.

 

Unha Prehistoria de película

Beatriz Comendador, no seu blogue compartido de pasadoreciclado, leva tempo amosándonos as relacións entre o cinema e a prehistoria. Foi ela quen nos deu o aviso sobre a exposición que sabiamente  organizaron os técnicos do Museo de Prehistòria de València. Unha auténtica gozada. Resulta curioso como converxen casualmente as cousas. Nos últimos meses estamos levando a cabo unha revisión da vida e obra do polémico Carlos Alonso del Real, catedrático de Prehistoria na USC entre 1955 e 1981. Este home era un cinéfilo empedernido e sempre colaba nas súas clases e conferencias referencias encol da recreación dos tempos prehistóricos no cinema, sobre todo cando andaba Raquel Welch polo medio, claro. Certamente, os carteis das películas dende os anos 40 caracterízanse pola presenza dunha muller primitiva exuberante e do máis sexi, cun toque pin up tan de moda nos nosos días. Racha o panorama rijosín o petrucio e entrañable filme de cine mudo His prehistoric past de Charles Chaplin (1914), unha delicia.

No Museu de Prehistòria de València

De Alacante pasamos a Valencia para participar na nova edición das xornadas de reflexión do Museu de Prehistòria de València, sobre patrimonio arqueolóxico, desenvolvemento e turismo. Alí falaremos do capital social do patrimonio arqueolóxico e a xestión para o desenvolvemento e a participación das comunidades locais. Velaquí tendes o programa.

Guía didáctica jornadas MPV _diciembre_2012

Na fotografía, o arqueólogo Lluís Pericot explica as salas do Museu de Prehistòria de València a un grupo de arqueólogos estranxeiros en 1951. Lluís Pericot escavou con López Cuevillas o castro de Troña entre 1928 e 1931 e foi profesor na Facultade de Filosofía e Letras de Compostela naqueles anos.

 

A Chantadina

Un dos percorridos máis abraiantes por esta terra nosa é a baixada paseniña dende os altos do Monte Faro deica a bacía do río Miño á altura de Belesar. Unha paisaxe de embelesar. Dende a ben chantada Chantada o viaxeiro, coma un mestre Mateo peripatético, escoa polas abas inzadas de acios de mencías e godellos, de ermidas románicas e penedos montesíos. Nestas terras case míticas do corazón de Galicia, o Cunqueiro de Flores del año mil y pico de ave situaba algunha das súas benqueridas tabernas fluviais.

Do mesmo xeito, o Crego e o Monaguillo inician o descenso dende o vello castro de Compostela deica as ribeiras do Sar para desfrutar da enésima exhibición do Barça de Pito Vilanova, desta volta contra os cantores de Hispalis, o Betis de Pepe Mel. E para iso elixen unha taberna: a Chantadina. Como dicía Pío Baroja: no sabe quien no bebe el vino en la taberna. Chámalle parvo.

As cidades de aluvión, grandes e pequenas, presentan unha peculiaridade topográfica marcada pola Xeografía Humana. Os continxentes de emigrantes vanse asentando na zona da cidade máis próxima á súa terra de orixe. Velaí está Lugo, onde tradicionalmente as xentes de Lemos e Sarria asentaban no sur, os da Montaña no leste, os da Mariña no norde e os da Terra Chá no noroeste. No caso compostelán, a Chantadina, casualmente, atópase ollando de lonxe á Dorsal Meridiana, ao Monte Faro.

Coma nun cadro taberneiro da escola holandesa, aquí gobernar goberna a gobernanta. Botada para adiante, a Rexenta trata rexamente cos parroquianos atendendo a todas as cousas a un tempo. Pola contra, o Rexente, medio enxangado, apenas cruza a soleira da cociña, cinguido á función mecánica de surtir de tapiñas ao persoal. Como novos clientes, vivimos a incógnita da hostalería galega, ese enigma sempiterno: ¿apostarán os donos por fidelizar o seu cliente de toda a vida ou por gañar novos adeptos? A cousa non está clara, pero defínese sempre no segundo pincho. O crego e o monaguillo apostan. Hai poucas esperanzas de que gañemos o dereito a unha segunda tapiña. O partido está a piques de escomenzar e os contertulios de barra (caiada, cunca e meixela rubia) xa nos levan alomenos unha panceta, unha lasca de xamón e unha molexa de avantaxe. Entón, cando nos sentimos derrotados, a Rexenta reaparece de súpeto cunha bandexa de montaditos de queixo e anchoa. Cerimoniosa avanza cara a un extremo e dende alí percorre fachendosa toda a barra ofrecendo, retadora, a tapa a cadanseu cliente. Toda unha show girl do pincho.

A Chantadina é un local cun aquel estruturalista. Ten dúas partes claramente diferenciadas: a parte de adiante e a parte de atrás. Esta última realmente é o paso para o lavabo, pero serve de pavillón para unha afumada partida de cartas. Conta con porta de seu que vai dar a un calexón no que se agolpan os carros dos tahúres.

–Unha xerra para atrás! E os xogadores mollan a palabra, independentemente da sorte que corran.

Ao noso carón dous homes con bigote analisan a perdurabilidade dos alimentos:

–Vaia hom, unha lata aberta de sardiñas aínda che dura ben tres ou catro meses.

–E logo, Antón, cando tes razón hai que darcha, carallo.

Este debate alimentario para de sotaque cando o presentador da televisión introduce o partido falando da figura de Leo Messi, a quen define como un auténtico killer. A verba entusiasma a un dos parroquianos quen, co mapa da Rioxa na faciana, arrouta a seguinte sentencia:

–Killer, para killer o Paulino, ese si que era un killer, e dos bos, que facía todo a man.

Comeza entón un debate sobre os feitos do afamado Paulino de Chantada, quen cunha machada e un coitelo de sangrar os marraos, liquidou seis veciños e feriu outros seis unha tardiña de 1989. Coma os futbolistas, xogou dous tempos, na primeira parte asasinou uns cantos para voltar a casa e ceibar o gando nun lameiro. Despois da súa obriga de labrador, escomenzou a segunda parte até que se refuxiou na súa casa, prendeulle lume e deitouse na cama, agardando a fin, nun ritual atávico que vén da noite dos tempos. Como cantaban Os Diplomáticos de Montealto en Terra Brava: Nin Charlie Manson nin Hannibal Lecter, Paulino de Chantada era máis doente.

No corcho dos anuncios d’A Chantadina, (o corcho-facebook évos un elemento senlleiro no esmorecido universo tabernario), un anuncio escrito a mao recolle un teléfono e o seguinte reclamo: Arréglanse dentaduras postizas.

Os leóns do Athletic de Bilbao non tiveron mordente o pásado sábado. Veremos que fan os béticos contra o dente doente de Leo Messi, a un gol do récord do torpedo Müller.

Nova entrega da serie Visca Tasca de Xurxo Ayán e Xóse Gago no xornal dixital Dioivo.

Sociedades contra o Estado

Nesta Lucenza do Abade sempre fomos un pouco anarquistas. Estamos xa en Alacante para participar no Curso taller sobre Antropoloxía política das organizacións sociais non-estatais, organizado pola Universidade de Alacante. O venres 14 impartiremos a conferencia ¿Sociedades contra el Estado?: Aculturación, hibridación y resistencia en las sociedades tribales de Etiopía occidental. Tedes toda a información aquí.

O pasado é impredecible

A Feira Funergal, de servizos e produtos funerarios, en Ourense, estaba ateigada de xente. Xa se sabe, a estes eventos acode tanto a parroquia de vivos como a de mortos.

Éxito asegurado. Estou convencido que aos tecnócratas que gobernan este país dálles o mesmo o Culturgal có Funergal. Cuestión de preferencias, ou de preferentes, segundo se mire. Non son os homes de negro. Son enterradores os que foron inaugurar a feira da cultura galega, como me comentaba un colega meu en Pontevedra.

 Con todo, os galegos teñen o corazón de pedra, son rebezos e resístense a morrer. Temos querencia polas pedras. Musicalmente non demos ao mundo un grupo de Coios Riarengos pero si un Milladoiro. Esa metáfora pétrea do sentidiño galego. Un castellet de pedras guindadas polos de fóra na nosa terra e que se ergue coma una pirámide eterna, cara o ceo. De pedras e do que fan os galegos con elas falamos no Culturgal o pasado sábado, presentando o noso libro (de Manuel Gago e de min mesmo) Herdeiros pola Forza. Xa os antergos galegos paleolíticos empregaban uns bifaces descomunais, dos máis grandes de toda Europa. De aí vén xa esta angueira cavernícola de facer as cousas ao grande. Que ninguén esqueza que a grande revolución tecnolóxica en Galicia non vos foi o arado romano ou a imprenta. Non. Foi a radial, artífice da transformación da paisaxe e maila arquitectura vernácula deste país. Como sabe a miña irmá, mestra na Boa Vila, ao neno galego o que máis lle fascina é, por esta orde: o caldo, os Bolechas… e a radial. Canteiros de Mad Max en potencia.

As pedras seguen sendo identidade e memoria para as comunidades locais, sometidas dende o século XIX a un expolio sistemático por frades, fidalgos e científicos. As pedras, como sabía Martiño de Dumio, son sagradas. Coma os santos, ou os cregos. Moitas parroquias galegas non se mobilizaron por nada dende a represión feixista. Agás para evitar que a Xunta levara pedras e santos, e a Igrexa ao querido crego para outros lares. Isto acontece entre os pagani da vella Europa. Hai uns días, camiñando pola Valduerna leonesa demos co pobo de Tabuyo del Monte. A rentes da súa monumental igrexa, fóra da vila, os vecinos chantaron una réplica do afamado ídolo de Tabuyo, unha estela da Idade do Bronce que foi enviada a San Marcos de León en 1905 e alí segue. Os católicos habitantes de Tabuyo seguen considerando a pagá pedra como súa. Así reza a lenda no cartel ao sopé da milenaria pedra: “Rendimos con esta piedra simbólica un homenaje a todos nuestros antepasados”.

Polo Culturgal fomos espallando historias de pedras “simbólicas” como o miliario de Santiaguiño das Antas, como o miliario da Ponte do Burgo pontevedresa, como a estela de Castrelo de Val… historias de onte e de hoxe que repiten a mesma realidade: como agraristas, os paisanos defenden compo poden as súas pedras. Un exemplo máis contra esa falacia tan favorable para o caciquismo de Deputación, esa mentira que afirma que o campesiñado galego non sabe nada de resistencias. Pero estas historias amosan tamén precedentes modelos de xestión do Patrimonio de tremenda actualidade.

Cando apenas se discute en Galicia das posibilidades do mecenado, a historia da Arqueoloxía galega amosa modelos efectivos do primeiro terzo do século XX. A familia Peinador investindo en Patrimonio Cultrual nos anos 20 no val do río Tea, os indianos de Puerto Rico botando a andar a Sociedade pro-Monte de Santa Trega, a Sociedad Arqueológica de Pontevedra, liderada por Casto Sampedro, que foi quen de evitar a destrución total de parte do Patrimonio medieval da cidade loitando mesmo contra unha Administración que cría nun determinado conceito de Progreso e Modernidade. Xa vedes, parte da burguesía galega (que tamén existiu) cría nas pedras e nas xentes. O nacionalcatolicismo e a Autonomía non seguiron por ese camiño. Por iso a xente non cre nos políticos nin os políticos na xente. Unha xente subalterna, anónima, fóra do discurso oficial.

Os canteiros desta terra, artífices da paisaxe románica, barroca e moderna de Galicia, non aparecen por ningures na Gallaecia Pétrea da Cidade da Cultura. Semella que o Mestre Mateo fixo só miles de igrexas e ermidas románicas. Esta historia de Galicia, colonial, clasista e rancia é un dos factores que impide uhna xestión social das pedras deste país. Os políticos falan de futuro, porque veñen de soterrar o presente. O que non saben é que o futuro deste curruncho atlántico repousa en parte nas ruínas e nas pedras. Un intelectual soviético, non lembro o nome, tralas purgas estalinistas e a damnatio memoriae que levaba a eliminar persoeiros das fotos históricas, guindou para a posteridade unha frase maxistral: “Na URSS o pasado é impredecible”. En Galicia tamén. Non sei se temos futuro, pero si sei que temos un pasado do que botar man e a partir do cal rexurdiremos, como dixo o hobbit que lle escribiu o discurso ao Señor dos Peares.

Publicado orixinariamente no Galicia Confidencial.

So Far, so Close