Un castro nú

Este vindeiro domingo iniciamos un proxecto etnoarqueolóxico e comunitario na parroquia de Niñóns (Ponteceso, A Coruña). O obxectivo: espir un castro esquencido e agochado para reconvertelo no que realmente é: un monumento que vertebra toda unha paisaxe real e mítica.  Para iso contamos coa colaboración do Concello e da Asociación Nosa Señora do Faro de Brántuas-Niñóns. Dende hoxe podedes seguir esta andaina no facebook croasdeninóns. Ao longo do mes de setembro falaremos da historia do século XX, de indianos, castros, tesouros, menhires, parques eólicos, sartegos, cruceiros, camposantos, canteiros…  de nós mesmos.

 

Anuncio publicitario

A toque de corneta

A necrópole megalítica do Barbanza non deixa de sorprender. Na ruta noitarega do venres puidemos sentir o toque de corneta, como o daqueles mouros que ás veces saen no solpor nalgúns castros e mámoas deste país. Alá compartimos antas e medorras a Santa Compaña, os arqueólogos, os militares, os homes que ían procurar as bestas ao monte para o curro do día seguinte… Guiounos a pantasma de Poetas, Andantes e Navegantes como Valle Inclán, Otero Espasandín, Brea Segade ou Bouza Brey. Se queres sentir unha paisaxe barbanzónica na que se mistura ficción e realidade aínda tes unha nova oportunidade, este venres 30.

Fotografías de Helena Sevil.

Y bailaré sobre tu tumba

Alfredo González Ruibal analisou polo miúdo, alá irán máis de dez anos, as ruínas deixadas pola emigración galega na terra de Montes. El contaba como uns millonarios galaicomexicanos minusvaloraban a súa casa natal nunha aldea montesía a rentes do Paraño, afirmando que non valía máis ca unha mañá de shopping en México DF. É curiosa a relación dos galegos coa memoria e co pasado. Estes galegos son os mesmos que teñen ergueito o mausoleo no camposanto dende hai anos, polo que poida pasar, porque para morrer non se morre como na casa ou?
Os camposantos amósannos a maneira de vivir, a cotidianeidade, o noso xeito de estar no mundo. Por iso é tan potente a iniciativa deseñada por Etnoga a prol da divulgación dos espazos da morte, cunha liña de actuación resumida no conceito Cemiterios históricos. Estes venres 23 e 30 na serra do Barbanza amosaremos o potencial patrimonial dos cemiterios.
Esta fin de semana pasada andei polas terras mariñás de Viveiro. Para aqueles que seguen pensando no fracaso da industrialización en Galicia aconsello vivamente que se dean unha volta polo alcumado Parque Etnográfico da Ínsua. Aquí consérvanse os alicerces du embarcadoiro que llevaba a Alemaña e Inglaterra o ferro extraído da mina da Silvarosa, emprazada no interior. É o exemplo máis antigo de evacuación aérea de mineral en Galicia, por medio dunha sorte de funicular que sería despois empregado, por exemplo, na explotación do wólfram e do carbón.

Este embarcadoiro (ubicado nunha fermosa zona de cantís sobre a ría que reflicte unha cor turquesa rechamante) emprázase nun espazo natural que é respectado unicamente por algún. Se un decide camiñar pola pista de terra que atravesa a Ínsua para dar ao cabo da Praia de Agrela, topará de bruces cun verquedoiro ilegal. Esta lixeira recolle a vida enteira dunha casa, guindada no monte por un camión. Toda unha vida familiar enchendo un remolque. Comparten espazo o típico chaveiro-recordo de Barcelona, os colchóns, as vellas e novas teles, a roupa dos armarios, as lacenas da cociña… e as fotos dos antergos. Os avós desbotados como cousa vella nunha lixeira en medio do monte, os mesmos avós que durmen o soño dos xustos nun panteón como Deus manda.
En la Voz de Galicia de hai 25 anos recolleuse unha nova referida ao párroco da veciña parroquia de Covas, hoxendía espazo primixenio do turismo estival en Viveiro:
El cura de la parroquia de Covas, en Viveiro, construye su propia tumba en el camposanto.
Antonino Roca Roca, párroco de Covas, y natural de la localidad de Gutiriz, ante el temor de que le sucediera como a algún compañero suyo que una vez muerto no disponía de un lugar donde ser enterrado y dependía de la caridad ajena, decidió, hace ya cuatro años, construirse su propia tumba. Eso sí, con todo lujo de detalles y en una de las zonas más privilegiadas del nuevo cementerio, denominado Pousadeiro, que se está construyendo junto a la iglesia parroquial de Covas. El sacerdote ha levantado un panteón de piedra con sus propias manos, con pico y cincel.
Pola noite, os Siniestro Total pechan coa súa actuación as festas grandes de Viveiro. Y bailaré sobre tu tumba chega até o camposanto de Covas mentres o embarcadoiro da vella mina remoe os seus recordos ollando para o luar.

Medorras noitaregas

Este venres tes a posibilidade de visitar un camposanto prehistórico. Coñecerás un monllo de historias sobre a necrópole megalítica do Barbanza, un dos cemiterios máis espectaculares da Prehistoria da Europa Atlántica. Toda a información en https://www.facebook.com/etnogapatrimonio

 

Bombas de acio

Hoy tenemos un ejército alemán de marihuaneros, drogadictos, melenudos, homosexuales y sindicalistas.

(Augusto Pinochet,  5 de septiembre de 1990).

O ano 1978 fora especialmente crítico para a ditadura pinochetista por varios motivos: o descubrimento dos corpos de labregos afusilados en Lonquén, a destitución do Xeneral da Forza Aérea Gustavo Leigh polas súas angueiras democráticas (que seguiu coa demisión de 18 dos 21 xenerais do Exército chileno), a esixencia de Estados Unidos para capturaren os responsables do atentado terrorista en Washington contra Orlando Letelier e maila imposición dun embargo de armas por parte dos propios USA e algúns países europeos, en protesta pola sistemática violación dos Dereitos Humanos.

Dentro desta conxuntura acelérase en 1978 todo un proceso de desestabilización nesta zona de Sudamérica. As ditaduras militares, tocadas pola crise económica e a presión internacional, procuran nas vellas reivindicacións territoriais unha saída para acadar certa lexitimidade  e garantir a súa continuidade. A ditadura pinochetista, a máis aillada entre os seus veciños, mobiliza o imaxinario social do nacionalismo chileno e reactiva o vello lema das Forzas Armadas: Siempre vencedor, jamás vencidos. As reivindicacións territoriais bolivianas, peruanas e arxentinas xeneran un sentimento de resistencia a ultranza, de defensa da Madre Patria, que cala incluso entre capas da poboación opostas ou indiferentes ante o rexime militar. O conflito polas terras do Beagle case remata en guerra entre as dictaduras de Videla e Pinochet en decembro de 1978. Este amago obriga a reaccionar ao Exército chileno, en inferioridade de condicións con respecto a Arxentina, debido ao embargo de armas decretado por USA e Reino Unido ese mesmo ano.

Todo este contexto explica a total militarización e o minado sistemático das rexións fronteirizas, para combatiren tanto os inemigos externos como para previr a chegada de inimigos internos dende o exterior (activistas, exilados, xornalistas estranxeiros…). Dentro deste panorama, a zona fronteiriza de Atacama é un dos principais bastións de defensa da meirande riqueza mineira do país e un baluarte do nacionalismo chileno.

Para acadar este obxetivo, erixíronse fortificacións na mesma fronteira, construíndo tamén novas posicións en segunda liña de defensa, tralos pasos naturais cara ao Altiplano. Neste contexto de conflito latente (neste caso con Bolivia, trala ruptura de relacións diplomáticas en 1978) enmárcase a posición militar de Topaín, onde este mes desenvolvemos o primeiro traballo de investigación arqueolóxica sobre o exército pinochetista feita en Chile.

Os escasos restos de munición e armamento documentados en Topaín son un fidel reflexo da delicada situación militar e política da dictadura pinochetista dende 1978. Todos os casquillos documentados son proxectís do calibre 7.62 x 51 mm da OTAN. Esta munición foi empregada para cargar o fusil Mauser Modelo Chileno 1912, o fusil automático de orixe suíza SIG 542 e a ametralladora MG-42/58 (M1A1). O embargo de armas declarado en 1978 pola enmenda Kennedy obrigou ás Forzas Armadas a recalibrar 100.000 fusís Mauser Steyr a 7.62 x 51 mm da OTAN. Pola súa vez acelerouse a producción nacional coa creación do Mauser chileno 1978.

Ademais desta munición recollimos dous fragmentos de aleación de aluminio, un no cumio do cerrto Topaín e outro na lixeira 1 do acampamento militar. Son restos de granada do lanzafoguetes antitanque Instalaza modelo 65 de calibre 88.9 mm fabricado na empresa nacional Santa Bárbara de Palencia (España), tamén empregado polos arxentinos en 1982  na Guerra das Malvinas. España, en pleno proceso de transición democrática, vendía este armamento a Chile en 1979.

Perante o embargo, o rexime procurou contratos en España, Brasil, Austria e Alemaña entre 1978 e 1980. En 1981 Austria e Francia uníronse ao embargo para aillar a Pinochet. Neste contexo é onde xerou a súa fortuna o traficante de armas chileno Carlos Cardoen; a súas empresas, xunto con Fábricas y Maestranzas del Ejército de Chile, monopolizaron a produción armamentística chilena nestos anos de embargo. Perseguido pola Interpol dende 1994 por fabricar e espallar as bombas de acio é considerado praticamente un héroe nacional. Enfermo de cancro, vén de diversificar o seu negocio, reconvertíndose en empresario do viño e mecenas cultural. Vén de inaugurar o Museo del Vino y el Campo en Lolol, entidade que se une aos Museos de Colchagua e Vichuquén., tamén pagados por el.  En 2005 recibiu do goberno chileno a Orden al Mérito Docente y Cultural Gabriela Mistral.

Nas últimas semanas a Asociación de Agrupación Nacional de exSoldados Conscriptos del período 1973-1990 cortan estradas para que se coñezan as súas demandas: «Ha llegado la hora de movilizarse, de demostrar que fuimos parte de un ejército vencedor, jamás vencido, de demostrar que si tenemos derechos y que la pelearemos, tal como nos enseñaron, a matar o morir. Movilicémonos todos juntos y unidos el 23 de julio, o nos llenamos de gloria o nos llenamos de mierda, la decisión será de ustedes. Sólo juntos seremos vencedores, jamás vencidos».

Mentres tanto, nas estacións de Metro de Santiago de Chile, carteis xigantescos actúan de reclamo para que mozos do país se alisten nas Forzas Armadas. O lema publicitario é: Elige tus batallas.

 

Publicado orixinariamente no Galicia Confidencial.

Flor de Lira

Hai xa uns anos escribira eu un artigo para o barbanzónico Xornal Certo titulado A Rúa das Flores. É esta unha corredoira da cidade do Porto coas beirarrúas inzadas de librarías de vello.  Esa combinación entre flores e cultura é propia dos países civilizados e modernos, como se pode apreciar noutros sitios como Catalunya, ou nos Países Baixos, sen irmos máis lonxe. Aquí, nas estribacións dos Andes un dos símbolos da cultura local é unha pranta coñecida como Rica-Rica (Alcantholippia desertícola phil). Cun arrecendo engaiolante, as súas flores violáceas cobren a puna aló polo mes de outubro. As señoras que viven por estes lares empregan a Rica-Rica para faceren infusións moi boas para as doenzas estomacais. A bichería toda tamén fai purgas con esta pranta; de feito, nos tobos de hai centos de anos na cidade de Turi aínda se conserva fosilizada a Rica-Rica inxerida polos roedores de antano.

En América as flores teñen o seu aquel. O xornalista Fernando Salgado, na súa pescuda sobre a emigración galega, abordou o papel florístico dos emigrantes galegos en La Habana. Seica os nosos compatriotas non perdían o seu espírito minifundista e sementaban flores en pequenas parcelas para surtiren o meirande camposanto da capital, la Necrópolis de Colón. Os que tiñan o monopolio do tema e mesmo conformaban un sindicato eran emigrantes de Lira e de Carnota. A xardinería corría a conta da comunidade emigrada do partido de A Estrada. Dende fins do século XIX, a parroquia de Lira chimpaba alén mar para agarimar con flores a aqueles paisanos que marchaban ao alén. Esta é a mesma xente que considera que non todo o monte é ourego, que se empeña en facer aflorar da terra as vellas pedras das casas dos antergos, que reverdece o seu pasado traballando voluntariamente en sitios arqueolóxicos de seu como a Torre dos Mouros ou o castro de Mallou.

O arrecendo do amor floral de Lira polo seu pasado arriba a rentes dos Andes, nesta cidade de Turi, abandonada, domeada polo aroma intenso da Rica-Rica.

Morriñas da flor do toxo.

Fotografía de José Chazo.