Hidrofilia

Os galegos somos seres acuáticos. As ninfas foron un remedo latino para civilizar o vello culto galaico á auga. Somos tan arroutados que semella que non nos chega o outono e a invernía. Santos hidróforos como San Lourenzo eran levados en procesión a fontes e regatos, para mollarlle as poutas e pedir pola chuvia. Estes ritos propiciatorios non se abandonan. Velaquí tedes a fachada do abandonado hospital vello de Compostela, na rúa Galeras. Este edificio neorrománico contou co saber facer de canteiros de Cuntis, que xa deixaran a súa pegada maxistral na rehabilitación do Hospital e a súa conversión en Hostal dos Reis Católicos. Un destes artistas cicelou este ser acuático, mítico, antediluviano. A Castelao déralle por debuxar un escudo da Galicia ceibe retomando a serea do emblema dos Mariño de Lobeira. para gustos, seres míticos. Aquí temos o deus das troitas e dos salmóns, petrificado como o santo Job. Sempre nos gustou aos galegos isto de decorar con animaliños acuosos os sitios de pasalo ben. Aí están os baños do edificio romano de Cambre, cun polbo xigante fitando para as persoas espidas e abafadas nas augas termais. Sempre fomos tamén moi de mosteiro dúplice, de códigos binarios. A verba polbo resume dous enormes praceres da carne. A palabra ameixa pode acadar até tres significados diferentes, segundo sexa froita, molusco ou órganos sexual feminino. Nos bares fetén de Compostela, habitados por bránquidos homes con paraugas na caluga, hai dous paragüeiros, un dentro para os nosos e outro fóra para que piquen os pelegríns e turistas e así poder afanar tan prezado obxecto neste país oceánico. Os galegos somos moi de bipartitos, por iso a ultradereita tecnocrática lle ten tanta fobia a estes pactos políticos.

Pero estabamos falando do salmónido da fonte do antigo hospital. Seica pola noite de defuntos un grupo de atlantes devotos materializou esta escena de sincretismo relixioso: ofrendas votivas con cruces improvisadas semellan querer calmar o insaciable monstro acuático que semella saído dun portulano ou diretamente do mar das tebras. Recorda aqueles salmóns formidables cos que pousaba Fraga Iribarne nos seus tempos de Ministro de Infromación e Turismo, cando lle cabía todo o Miño na cabeza. Unha curiosa perfomance, innecesaria nun país que fai auga por todos lados.

Anuncio publicitario

La buena gente

Noite de Todos os Santos nun bar de Ponferrada. Os homes son cóbados de barra fitando para o televisor. Estando nestas, unha recua de nenos urbanitas entran pola porta, disfrazados de anglosaxóns. Os homes reviran a ollada e de esguello adican unanimemente unha mirada destrutiva. O líder infantil, pensando que lle agardaban lambetadas, levou o primeiro susto da noite. Como unha Santa Compaña derrotada, os nenos abandonaron silandeiros o local. Cando a porta fecha, un vello ergue a súa copa de anís e declama, profético: esto del Halloween no hay trasgo que pueda con él, mecago en Dios.

O xornal leonés abandonado na barra do bar recolle a toda páxina un mapa do Bierzo con todos os magostos a celebrar no país. Todo un sistema de información xeográfica que nos indica a supervivencia acérrima dos costumes antigos, que non deixan de reiventarse. Entre a ampla oferta atopamos un Magosto romano nas Médulas, mentres en Balboa presumen dun Magosto celta, máis protohistórico. Para o día de Defuntos unha asociación cultural organiza un filandón-magosto en Toreno. Alá fomos.

Ninguén pola rúa nun serán chuviñento. Na avenida principal, fronte a ese santuario postmoderno que é o DIA, as señas que nos deron corresponden cunha casa restaurada, aparentemente pechada. Non se sinte nada dende fóra. Petamos á porta sen esperanza e cando xa nos marchabamos, unha mao anónima fixo renxer a contra e abriuse ante nós unha pranta baixa chea de xente até as trabes do sobrado. Semellaba unha reunión dunha loxia masónica ou dun grupúsculo de conspiradores. Nas paredes desa marabillosa arquitectura rebotaban as palabras de conferenciantes sabios que falaban dos costumes bercianos referidos aos mortos, ou da arte rupestre pehistórica da comarca. Este introito deu lugar ao filandón no que comezaron a agromar historias de medo e anécdotas gravadas a lume no disco duro da memoria colectiva. De entre elas, aquela xa recolleita por Julio Llamazares en El río del Olvido, naquel pobo montañés de Toribia onde aínda está a Casa de los Duendes. Seica as cousas raras que alí pasaban se debían en última instancia a un misioneiro do pobo que marchara a América e alí fora comido polos caníbales. A ánima do frade voltara a casa e demandaba así un enterro como Deus manda. Despois de conferencias e filandóns veu a terceira fase que mellor se presta neste tempo frío: a de mollar a palabra. Un gaiteiro novo rematou a súa ambientación co himno soviético. Aínda hai esperanza. Castañas al dente regadas con viño da terra e augardente e licores fornecidos polos amigos da casa. Unha delicia. Como colofón, un concerto improvisado de rabel medieval. O músico, amigo de dous dos mineiros que mataron o outro día, deu toda unha leción do poder que aínda mantén a tradición oral e a música dos avós. Alucinante.

Entre as lendas que nos contaron esta noite chamoume moito a atención a versión berciana da Santa Compaña. Como ben explicou o antropólogo Nicolás Bartolomé Pérez a Igrexa aínda lidiaba ben coas aparicións individuais pero non toleraba estas aparicións comunitarias dos mortos do pobo. Estas manifestacións colectivas non eran permitidas pola patronal-pastoral contrarreformista. Nestas terras, a Santa Compaña é coñecida por distintos nomes, hueste, compañía, compañía de ánimas e mesmo polo nome de la buena gente. A mesma boa xente que nos acolleu onte nunha noite, de verdade, máxica.