Un bo peixe

Dez anos de traballo. Isto un político é imposible que o entenda. Unha década para alicerzar a tese de doutoramento La Ictiofauna de los Yacimientos Arqueológicos del Noroeste de la Península Ibérica. Toda unha investigación realizada dende unha universidade pequena e periférica, de provincias (lean o ABC, por favor). Condicións precarias que xamais puideron rematar coa paixón, a ilusión e o bo facer que Eduardo González lle pon ao seu traballo. Un arqueólogo novo con experiencia en moitas trincheiras: recuperación da memoria histórica, socialización e difusión do patrimonio, organización de congresos científicos, edición dun blogue sobre arqueomalacoloxía pioneiro a nivel internacional… Para nós é un orgullo que aquel rapaz que formou a xeracións de voluntarios e voluntarias nos campos de traballo dos castros de Neixón, entre na Academia pola porta grande. Parabéns, doutor.

Anuncio publicitario

Rochaforte

Mañá ás 20:30 na casa dos veciños do barrio de A Rocha presentarase o libro Rochaforte no que tivemos ocasión de traballar xunto cos arqueólogos Xosé Suárez e Carlos Marín e a xente de anavallasuíza e cenlitrospormetrocadrado. A edición corre a cargo do Concello de Santiago de Compostela, dentro do proxecto de posta en valor do castelo de A Rocha Forte.

Este mesmo ano foi presentado un libro colectivo de Historia da Arte titulado Santiago, Cidade de encontros e presenzas. Dende a capela da Corticela até a Cidade da Cultura, toda unha serie de escenografías arquitectónicas presentes define, conforma e identifica a paisaxe urbana de Compostela. Sen embargo, neste devalar cara ao presente tamén existen baldeiros e ausencias sobranceiras, lugares e edificios esquencidos, degoldrados sobre as lindeiras da Historia. Este libro tenta recuperar para a Cidade unha destas paisaxes ausentes: o castelo da Rocha Forte. Durante dous séculos, entre mediados do s. XIII e mediados do s. XV, Compostela contou cunha monumental fortaleza, a máis grande do Reino de Galicia e unha das máis espectaculares da Península Ibérica. Edificación impoñente, residencia arcebispal, baluarte inexpugnable, auténtica cidade fortificada… a Rocha Forte foi moitas cousas, pero ante todo foi o espazo neurálxico na loita polo Poder na Baixa Idade Media, entre o Concello compostelán e os arcebispos que se foron sucedendo como señores feudais aos mandos da casa do Apóstolo.

Do mesmo xeito que Compostela naceu sobre un camposanto, A Rocha Forte é unha metáfora material dun proceso histórico marcado pola violencia, o conflito e a morte. A este respecto, é o mellor reflexo da crise vivida en Europa o século XIV e da loita social no século XV. Entre as súas paredes tiveron lugar asasinatos políticos, as súas murallas tiveron que resistir auténticas guerras de asedio e malia ser un Titanic medieval que se sentía eterno, o castelo foi reducido a cinzas pola furia do pobo en armas en 1466-1467. A destrución provocada polas Irmandades e o posterior expolio sistemático dos seus restos, fixo que o castelo desaparecese literalmente da face da terra.

Quizabes esta sexa a grande lección da Rocha Forte. Malia este monumental desplegue tecnolóxico, orgullo dun mundo medieval en transición á Modernidade, o castelo caiu perante o arroxo, a furia e a desesperación do pobo en armas. Durante dous séculos, a fortaleza foi o símbolo de todo un sistema sociopolítico. Pero tamén foi un xigante con pés de barro, porque o sistema de explotación feudal estaba baseado na coacción, a represión e a inxustiza. E contra a inxustiza nada fixeron barbacanas, lizas, ballestas e bombardas.

Mandela’s Floor

Gústame o Ras Hotel de Addis Ababa, un deses sitios que aínda preserva o pasado recente da cidade. A cafetaría ten un aquel ao Rick’s de Casablanca. Camareiros de idade, elegantes, coa faciana de actores dunha película de Clean Eastwood. Na hall, dende que cae a noite, cada quen ocupa o seu sitio. As prostitutas discretamente sentada nos sofás, acenando cos ollos a posibles clientes, comparten espazo cos fumadores guiris. Un cubículo diminuto a rentes do corredor serve de tenda de souvenirs, rexentada por un vello ao que nunca vin vender nada. Alí comparten vitrina champús e camisolas co retrato de Haile Selassie. Foi precisamente o rastafari quen converteu Addis Ababa nun destino diplomático importante no contexto africano. A creación da Organización para a Unidad Africana con sé na capital etíope foi unha xogada mestra do emperador teocrático e feudal. Hoxendía o goberno abisinio celebra a todo trapo as vodas de ouro desta institución, creada en 1963. Neses anos Addis era un sitio no que se facía política internacional. O Mandela máis novo sabíao e aló marchou en 1962, no marco da súa loita clandestina, dúas semanas despois da primeira sabotaxe executada polo brazo armado do ANC. Mandela participou en Addis na Pan-African Freedom Movement Conference, onde defendeu a loita armada. De alí seguiu curso a Alxeria, onde recibiu formación guerrilleira, até chegar a Londres onde se reuniu con políticos británicos. Eran outros tempos.

O seu paso polo Ras Hotel recórdase na segunda pranta onde nos aloxamos  e onde casualmente recibimos a nova da súa morte. A CNN, a BBC e Al Jazeera pasaron todo o día cubrindo a noticia. Realmente non hai nada pior que converterse nunha vaca sagrada, nun símbolo vivo co que cómpre convivir sen saber moi ben que facer con el. Ten un aquel patético a vida post-cárcere de Mandela, coa súa camisola co número de preso, participando da cultura pop. Mentres cruzamos por última vez a porta do Mandela’s Floor dop Ras Hotel non podo deixar de pensar nisto recordando unha canción dunha banda que moito nos gustaba entrando na adolescencia, o Mandela Day de Simple Minds, e que resume moi ben ese uso icónico do ex-presidente sudafricano:

If the tears are flowing wipe them from your face
I can feel his heartbeat moving deep inside
It was 25 years they took that man away
And now the world come down say Nelson Mandela’s free.

Xeopolítica abisinia

Nestes tres últimos anos Etiopía converteuse nun país en vías de desenvolvemento. Dende a última vez que estivemos en 2010 os trocos sucedéronse de xeito acelerado, debuxando unha corredoira cara á Modernidade sen posibilidade de retorno. O xigante chinés fixo o seu traballo nestes tres anos: estradas de asfalto conectan as diferentes rexións de Abisinia e as antenas de telefonía sobrancean nas vilas máis afastadas, incluso na periferia da fronteira con Sudán. Todo “made in China”,até os servidores de Internet. Os teléfonos móbiles son unha ferramenta máis do Estado para acadar a uniformización destas xentes. Até os rapaciños envían mensaxes mentres gardan o gado e a avenza no monte. Outra das eivas estruturais do Estado etíope viñan sendo os cotiáns cortes no suministro de luz. A solución a este problema vén dada por un modelo que coñecemos ben en Galicia: o do totalitarismo hidráulico.

Meles Zenawi, o ditador encuberto dende 1991, recén falecido, aproveitou ben a conxuntura política das revolucións árabes. Vinte días despois da caída de Mubarak, os etíopes iniciaron as obras dun megaencoro  no Nilo Azul. A guerra da auga foi un clásico nos últimos anos entre Exipto e Sudán dunha banda, e Abisinia do outro. Se os etíopes pechaban a billa, estragaban a economía dos outros países ribeiráns. O baldeiro de poder producido pola revolución exipcia favoreceu a Meles. Con Exipto en perigo de guerra civil, con Eritrea ao bordo do colapso (velaí está o exemplo de Lampedusa), con Sudán debilitado trala perda de Sudán do Sur e con Somalia sen Estado, Etiopía érguese como a “potencia” do Corno de África, apoiada polos USA.

O “renacemento etíope” forma parte da propaganda política do Estado. A celebración do cincuenta aniversario da fundación da Unión Africana foi aproveitada para  limpar de pobres miserentos a zona nobre da cidade e erguer un moderno corredor dende o aeroporto até o centro. Novidades inéditas comezan a agromar na vida urbana: proliferan os caixeiros automáticos e mesmo no barrio rico de Bole vemos un rapaz “pijo” paseando un can, entre moreas de lixo e nenos que piden esmola, comestos pola lepra e maila polio. Nas tendas a ninguén se lle ocorre xa regatear, sexa en Addis Ababa o en Metema, na lindeira con Sudán.

Trala morte de Meles desatouse un proceso oficial de culto á personalidade, dacordo cunha ideoloxía que vencella Estado, Partido, Líder e Progreso. Na entrada e na rotonda central das capitais de provincia érguense cartaces coa efixie de Meles, concebido coma una reencarnación do Mesías. Xa que logo, un destes paneis amosa o seguinte lema:“naceu, viviu e morreu por nós”. Na praza Meskell, centro simbólico de Addis Ababa, levantouse un memorial que percorre a vida do militante Meles, combinando a súa imaxe recente de maduro calvo coa fotografía antiga do guedellas opositor oitenteiro á ditadura militar comunista do Därg. Mesmo os aduladores chegan a recuperar ese vello retrato dándolle un aquel, un aire ao Che Guevara. Nos centros dos “kebele” (algo semellante aos concellos rurais) goza de moito éxito o cartel de Meles ao carón do encoro antedito, complementado coa cifra dos kilovatios acadados por esta infraestrutura deseñada realmente por ianquies na última época do reinado do negus Haile Selassie. Se para Franco o encoro de Belesar era o orgullo de España, a represa do Nilo é a fachenda do nacionalismo etíope.

Gashaw é un arqueólogo duns cincuenta anos que traballa no departamento de cultura da rexión Amhara, na cidade de Bahar Dar, a rentes do lago Tana. Na época comunista, fillos orfos de militares mortos na guerra con Somalia a fins dos 70, foron enviados a estudar a países socialistas como Cuba, a RDA, Checoslovaquia, a URSS, etc… Resulta abraiante como a xeopolítica condiciona a existenza das persoas. Gashaw estivo oito anos entre Voronev e Moscova. Chegou alí coa perestroika e retornou anos despois cando aquilo xa era a Federación Rusa. O Estado etíope esixíalle alomenos tres anos de servizo no país e prometéronlle que despois podía voltar a Rusia. Non foi así. Moitos destes universitarios que coñeceron mundo grazas ao rexime do Därg foron vistos con desconfianza polo novo estado etíope xurdido da derrota militar comunista en 1991. Gashaw é un home comprometido co seu país, que critica as pésimas condicións de vida e non comunga co Rexime. Afirma sen contemplacións que en Etiopía non existe a democracia. Se tivese o carné do Partido quizabes tería medrado, pero non é o caso. Así e todo, o estado etíope segue a precisar esta elite de técnicos cualificados para sacar adiante o país.

Ao saírmos do edificio administrativo de Cultura de Bahar Dar, un funcionario berra por nós nun máis que correcto castelán. Chámase Tesfay e é un dos miles de etíocubanos, rapaces formados na Cuba socialista. Fidel Castro enviara miles de técnicos e soldados para loitar contra Somalia e ofrecera axuda á Etiopía comunista. Neste paquete solidario incluíase a educación de rapaces e rapazas en Cuba.

Tesfay despídese mandando recordos á súa familia residente en Zaragoza, ergue o puño esquerdo, en lembranza daquel saúdo revolucionario internacionalista no que foi educado tralo seu paso pola illa do Caribe e remata o encontro latino cunha frase lapidaria:

-“Yo estudié Psicología en Cuba, pero claro, esto aquí no vale…  porque aquí están todos locos”.

 

Publicado orixinariamente no Galicia Confidencial.