O’Drácula

Chámanlle O’Drácula dende aquela que marchou a Venezuela. Seica nada máis chegar pasou unha tempada nun ranchito en Tamanaco, durmindo no obradoiro duns veciños que abriran un negocio de pompas fúnebres. Tirou máis dun mes pasando as noites nun cadaleito de caoba. Esta entrada vampiresca foi o comezo dunha afamada carreira como canteiro, que rematou cando lle esculpiu, con cicel e maceta, unhas bragas á estatua de Simón Bolívar na Praza dos Próceres de Caracas. El sempre lle botou a culpa a un compañeiro de Cuntis, afillado de Líster, para máis señas. Pero ese é outro conto que toca para mellor ocasión.

En Venezuela aprendeu de carallo e de alí voltou cun refrán co que ás veces se presentaba nas feiras, sobre todo cando tiña diante algún veciño prosmeiro destes que movían os marcos:

Na vida hai homes, hai homiños,

hai macacos, e macaquiños.

E ti és destes últimos.

Toda unha declaración de guerra. Polo demáis era home de paz. De volta do Caribe entrou a traballar nos astaleiros en Ferrol. Baixiño como era, chegaba a onde non arribaba ninguén. Atafanado, apañou fume tóxico coma un condanado. Traballador non había coma el. E bebedor. Seica unha vez non chegara ao cumpreanos do pai porque se ía adiantando aos controis dos de Tráfico. Antes de que lle desen o alto, era il quen rousaba, paraba e preguntaba ao picoleto por unha dirección calquera. E así, de Lugo, ás Pontes de García Rodríguez, rematando en Burela. Nunca chegou a Monforte.

Aquela era unha relación de amizade coa Benemérita. Nas festas de Eirexalba houbera unha trifulca a navalla aberta. Para colaborar, O’Drácula ofreceuse a levar no seu coche un número da Garda Civil a Monforte, para dar parte. Un ano despois chegou á oficina de Tráfico na mesma vila, a tramitar o carné de conducir, que o sacara recén. O garda civil, que fumaba un xarutazo de cuarterón, fitou cara a il e de esguello preguntoulle: “E logo ti non és o de Eirexalba?” Il negou, e foi alí cando o capitán, envolto na espesa néboa das bafaradas de Celtas sen filtro, guindou á posteridade a frase lapidaria:

–Mire usté, las cosas claras y el chocolate… Expresso.

Pero a grande especialidade d’O Drácula sempre vos foron os cregos. Hai un par de anos chegou a San Pedro de Entrambasaugas un abade noviño, ben parecido, recén saído fa fornada do Seminario, que medía case dous metros. Cando llo presentaron na taberna d’O Marengo, O’Drácula díxolle:

–Ai señor cura, que ben que veu, que até o de agora eramos todos pequerrechiños, de seguro que vai saír pola contorna unha raza grande de certo.

Nunca perdeu o aquel anarquista no que se formara nos seus tempos mozos en Caracas. Pola Semana Santa de Saa, cando o bispo de Lugo se achegaba a facer as comuñóns multitudinarias, había un grande movemento no arciprestádego. Na víspora, os nenos agardaban a tomar confesión. O’Dracula fíxose pasar polo novo crego e apañou un rapaz da Ferreirúa para confesar. Cando saía do confesionario, apareceu o abade de verdade e antes de que este dixera nada, O’Drácula adiantouse e berroulle ao crego:

–Señor cura, señor cura, non mo toque ao rapaz que xa vai guiado de todo para a vida….

Aínda así levábase ben co crego de San Pedro de Entrambasaugas, até tal punto que tiña carta aberta para entrar na reitoral. Cando chegaba o Nadal, O’Drácula sempre arrapañaba unhas botelliñas de champagne francés da adega, que lle mandaba todos os anos un irmao do abade residente en Xenebra. O’Drácula soterraba ás botellas na leiriña a rentes da casa, onde vivía o seu pai. Cando o vello quería ir sachar á horta, O’Drácula sempre apuña excusas peregrinas… Neste último ano, o vello, canso de ficar empoleirado diante da cheminea, aproveitou un descoido do fillo e alá marchou á cortiña cun sacho na mao. Seica en San Pedro de Entrambasaugas pensaran que o Concello se puxera estupendo e gastara cartos en fogos artificiais; da terra agromaba a escuma do champán como se o vello dera cun leito de petróleo.

Dende aquela o vello corre co mote d’O Géiser.

 

Anuncio publicitario

En comuñón coa Terra

Galicia sempre foi vista coma unha escenario, tanto pola elite intelectual que a reivindicou como pola elite económica que a asoballou. Nas poucas librarías que restan no país podemos dar cunha manchea de ensaios que inciden na construción cultural do sentimento da paisaxe, na conformación dunha determinada idea enxebrista de Galicia como “locus amenus”, como berce identitario, como espazo idealizado. Esta angueira topolóxica foi ben traballada polo “think tank” galego da emigración en América. A comezos do século pasado, os indianos vían xa nos Ancares, por exemplo, un escenario idóneo para erguer un megacomplexo residencial para enfermos galegos do pulmón.
Como diciamos, tamén a xente de orde (fidalguía e burguesía) concebiu o rural galego coma un espazo performativo. Os pazos do Antigo Rexime non deixan de ser escenografías complementarias do grande estrado global da paisaxe galega. Neste mural de musgo e pedra, a xente labrega ocupaba o mesmo sitio cás vacas, os soutos, os cruceiros e as ruínas medievais. Contamos, polo tanto, cun longo devalar mental no que se alicerzou, non só a visión franquista e fraguista de Galicia como espazo turístico, senón tamén o enfoque asumido polos grupos de poder na contemporaneidade.
Como levamos reivindicando dende hai tempo, o mes de agosto en Galicia é o período por excelencia para coñecer de primeira mao as materialidades, as práticas e performances levadas a cabo pola pos novos indianos, polos novos ricos e pola casta nobiliaria. Evidentemente, os aires da Terra que veñen de Venezuela e México poñen o listón moi alto. Festas privadas en catamaráns na Ribeira Sacra, narcocorridos na Dorsal Meridiana Galega, esas criadas filipinas con cofia que achegan o lixo ao contedor entre lusco e fusco en calquer corredoira súpeta, Porshes e Maserattis polo Courel… Todo este dispendio fainos esquencer a vella maneira de facer as cousas dos de sempre, daqueles que dende a limpeza dos Reis Católicos viviron na Vila e Corte, cobrando lonxanas rendas e aparecendo por aquí de vacacións pagadas e pacegas. No balbordo mediático dos mexicanos con helicóptero e dos venezolanos mercaCaixas, apenas temos noticias destes grandes de España perdidos na inmensa e desertizada paisaxe galega.
Grazas a “El Progreso” podemos saborear unha destas performances tan agochadas que nin o Hola foi quen de coñecer o caso. A historia é tan marabillosa que merecería formar parte dunha segunda edición ampliada das “Historias que ninguén cre” de Ánxel Fole. Un día facendo o camiño de Santiago por As Nogais, o duque de Tarifa fixouse nunha torre medieval esborrallada. Ao preguntar por ela alguén de confianza respostou: “Señor duque, esa torre es suya”. O duque quedou prendado do lugar. Este home, esgrevio representante da casa de Medinaceli, veraneante en Marbella e no pazo de Oca, decidiu celebrar a comuñón da súa filla Cecilia neste marco incomparable. Na liña borbónica, a xornalista de El Progreso que fixo crónica rosa do evento, fai fincapé na cercanía e “campechanía” dos Medinaceli.
Coa torre de Torés de fondo, a nena achegouse ao templo en plan Ben Hur, subida a un carro tirado por dúas vacas rubias galegas. Na comitiva, como non podía ser doutro xeito, gaiteiros, o alcalde das Nogais, o vicario xeral da diócese de Lugo e un coñecido aristócrata-esquiador mexicano. Para a ocasión, o restaurante A Palloza montou unha carpa a rentes do torreón, decorada co escudo heráldico da casa de Medinaceli e o de Galicia, ademais de bancadas de madeira e un trono de princesa para a nena. Como sinala a xornalista Montse Díaz, coa súa prosa áxil e certeira: ”El menú fue sencillo a la par que enxebre: […] A pesar de ser la Casa con más títulos nobiliarios de Europa, los Medinaceli se mostraron campechanos con los vecinos, con quienes compartieron mesa”.
Toda a casa de Medinaceli marchou de volta aos seus aposentos do pazo de Oca, nun microbús. Só agardo que non se lle ocorrera darlles o alto a ningún garda civil de tráfico pola estrada nacional. O pobre do picoleto íase voltar tolo con tantos títulos e papeis por metro cadrado. Aínda que ben mirado, neste país a historia remataría co axente da orde rendindo pleitesía e adornando o tricornio cunha cinta de flores, o “must have” da tempada.
Galicia cada día máis linda, Galicia cada día mellor.

portada_progreso_29082014

O’Reco

Na entrada da vila remanece de toda a vida a vella tenda de comestíbeis. Con forno de seu, desta casa saen cada mañanciña moreas de empanadas, bólas e asados. Tras o remedo de carnicería, coa súa bata branca de esfarelador e chacineiro, sempre está o Richard. Rapaz perto dos vinte anos, é o Perurena local. Un coloso. Podería erguer pedras, pero as pedras na Galiza están para crer nelas e non movelas, que xa as revira e abala o vento. O’Richard ha pesar uns 130 kilos. As súas costas son todo un mapamundi. Os colegas da parroquia van ben seguros ás verbenas. De feito presumen cunha certa querencia halterofílica. Un losquión do mozo podería desatar un tremor de graos nunca rexistrados na Táboa do Richard. Así e todo, ninguén recorda que arrimase unha labazada nunca. O’Richard é caladiño e home de paz. Pausado, terma dos asados e achégaos con amabilidade aos veículos dos clientes. Cando canga en cada brazada cinco asados alomenos, ten un aquel ao Ciclista do Miño, un recórdman mundial. Aló polas tardiñas do verán, se ías de Ourense aos Peares pola Nacional 120, topabas á beira cun ciclista cun frack a xeito de maillot, garabata e zapatos de charol. Mentres coa mao esquerda termaba do manillar, na dereita portaba unha bandexa na que repousaba toda unha pirámide de escintileantes copas de champagne. Seica cando os de Tráfico se puxeron repunantes e obrigaron a levar chaleque reflectante e casco, o noso ciclista renunciou ao seu hobbie, por dignidade e orgullo.
Pero estabamos falando d’O Richard. Chegou a estudar un ano en Compostela pero aquilo non lle cocía. Iso si, tivo tempo de namorar dunha compañeira de clase, dalá da parte das Mariñas. Filla de farmacéutico, a rapaza tiña costumes de señorita… e unha curiosa mascota. Co seu marrao vietnamita paseaba polo parque de Galeras á mañanciña e polo lusco fusco. O’Richard nunca conseguiu nada coa mulleriña, pero acabou facéndose amigo do porco urbanita. De volta á vila, entrou a traballar no negocio familiar. Un día que acompañou á cuadrilla de seu pai nunha xornada de caza por contra a Pena dos Catro Cabaleiros, o Richard deu cun xabatiño perdido, morto de medo, estarricado nunha poza de barro. Sacouno de alí, meteuno no Land Roble e levouno para casa. Non se sabe se tiña saudades da súa estadía compostelá ou se acordou ao seu amigo porcún Ho Chi Minn. O carallo foi que o noso Richard adoptou o xabarín e batizouno. Porque aquí póñenselle nomes aos marraos. Difiro aquí publicamente do que lin hai pouco na revista Luzes, co gallo da recuperación do porco celta. Un gandeiro dicía que os nomes póñenselle aos animais, as vacas e os cans, seres queridos. O resto é bichería e non leva nome… Unha merda. O meu tío cada ano batiza o seu marranciño. O penúltimo alcumado Benedicto. O último Francisco. Pois ben. O xabarín d’O Richard corre co mote de O’Reco. En Galicia era estampa cotiá ter os marraos polos barretes e aldeas papando aquí e acolá, rillando a Deus. O último mes de ceba e para a exportación por España adiante. A emigración rematou con todo iso. Malia todo, os veciños están contentos de ver O’Reco facendo falcatruadas polos rueiros. Non hai nenos, pero hai porquiño bravo, que ben vale. O pícaro do barrio. No cruce, os paisanos gostan moito cando Richard asubía polo Reco e este estorroa na esquina; nun hábil movemento corrixe a traxetoria. Algúns din que ten máis da escola de Ángel Nieto, outros atópanlle un aquel a Sito Pons. E O’Reco fíxose grande, un xabarín dos bos. A mai do Richard non gostaba nada do cheiro a bravío, que seica se misturaba algo cos años e tenreiras que se asaban no forno. Algún cliente queixárase, preocupado pola pouca eficacia dos adubos. Así e todo unha mai é unha mai. O’Richard e O’Reco eran como pai e fillo. Sen embargo, o mozo carniceiro sabía ben que non se lle poden poñer cancelas ao monte, e que a natureza de cada un é a que é. Con toda a mágoa do mundo, levouno de paseo ao souto d’A Faltriqueira. Richard acadou despistar o porco bravo e comezou correr de volta. Coma un Shrek morrido de amor, as bágoas do grandullón deixaban no chao o recordo eterno da amizade. En chegando á aldea, sentiu de sotaque un estrondo á beira da corredoira. Abríndose paso entre os coios dun valado, alí apareceu O’Reco, fozando, seguindo o seu amo.
El nunca o faría.
E así seguen, o Obélix carniceiro, encantado co seu xabarín. E viceversa. Xa lles chaman Os Pecos, porque non os separa nin a mili.

O coloso de Rodas

Axudaba a meu pai co gado dende meniño. Con quince anos marchaba no tren dende Monforte a Vitoria coas bestas no comboio. Pasaba na cidade alavesa longas tempadas. Un tío meu tiña unha camioneta destas da segunda guerra mundial. Debeu ser o único que veu co Plan Marshall, canda o leite en po esmorecido aquel que nos daban na escola de dona Lita. Percorría eu Álava co meu tío. Un día entramos no campo de concentración de Nanclares de la Oca, que levabamos pedra para as obras que facían os prisioneiros. Alí vin o home máis grande que albisquei na miña vida, e xa ando eu polos oitenta anos. Era un alemán, andaba de medio capataz, que seica viñera á guerra de España coas brigadas internacionais. De Miranda de Ebro chegou acó.
Era un coloso.
Recordábame o Pedro de Salgueiras, que axudaba a cruzar o río levando ás costas o mestre don Fulxencio, un republicano extremeño que fuxira cando chegara a peste de Yagüe a Badaxoz.
Acobillárono nunha casa, e tan ben o gardou a filla dos amos que acabau casando con el. A mestra dona Lita e máis el competían entre si. Enviábanse problemas matemáticos, con acuse de recibo.
Dona Lita zoscaba ben nas crianzas. Un día pediume que lle precurara unha aguillada boa de salgueiro. Eu, que coñecía a ribeira toda do Saa, esmereime para contentar a mestra… Fun o primeiro en estreala.
–Onde está Europa? Malpocado, lorán!!!
E eu a chorar. Esbagoando, que carallo ía acertar no mapa mudo se non vía nada, entre a dor e as bágoas. Mudo estaba eu e non o mapa, que carafio!
Iso si, tomei a vinganza un tempo despois, cando unha mañá de inverno venceron as trabes e a mestra caiu de cheo no baixo das cortes. Ficou alí empoleirada encol da vaca Marela, entre os cangos e a bosta.
Con dona Lita aprendín as sete marabillas do mundo, entre elas o ditoso coloso de Rodas. Canto me acordei, anos despois, vendo a película no cine en Vitoria. Até daquela, eu pensaba que o grego ese era o goloso, e que por iso era tan grande o condanado, por lambón… E nós pasando fame. Ai a vida! que mal repartida!

¿Un destino único?

Además de fuente de identidad colectiva, el patrimonio arqueológico se ha convertido en un activo más para la promoción turística de las Comunidades Autónomas. Los responsables políticos y los tecnócratas que gestionan los Pueblos del Norte se han empeñado en vender una imagen de Galicia, Asturias, Cantabria, Euskadi, en la que se entremezcla la autenticidad, la identidad, el celtismo y el arte rupestre sin solución de continuidad. Estas campañas de promoción turística suelen mostrar la vertiente mítica del país de turno, aderezada con las ya tradicionales fotografías idílicas de playas salvajes, montañas prístinas y vacas felices, a semejanza de esos anuncios de la leche del Norte o los reportajes de Desde Galicia para el Mundo. Al fin y al cabo es un proceso generalizado en el Estado Español, materializado en términos como Terra Mítica, Descubre El Bierzo o Cantabria Ancestral. Todo sirve para reforzar una imagen de marca. La éxitosa campaña de Galicia Calidade sentó las bases de un modelo que se ha aplicado sin ir más lejos en la marca Cantabria Infinita. Esto es lo que podemos leer en la página web oficial del Club de Calidad Cantabria Infinita: Tras estos diez años de esfuerzo continuo, el Club de Calidad Cantabria Infinita inspira ya las mejores sensaciones al viajero que se acerca a nuestra tierra por sus paisajes, historia, eventos y gastronomía. Y es que el Club de Calidad es eso: fuente de inspiración para los que amamos Cantabria.

Cantabria Infinita ha sido una apuesta ambiciosa del gobierno autónomo cántabro en materia de Turismo. En 2009 se dio a conocer un vídeo promocional de la campaña en el que se reunen todas las imágenes-fuerza que ayudan a identificar la región, entre ellas los bisontes de la cueva de Altamira. En este ejercicio de marketing institucional, el presidente Miguel Ángel Revilla presentó en mayo de 2010 en Madrid la campaña Descubre Cantabria Infinita , una iniciativa enmarcada en la conmemoración del Año Xacobeo 2010. La promoción acercó los encantos de la comunidad autónoma a 24 centros comerciales de El Corte Inglés de todo el Estado. Las operadoras turísticas saben que los centros comerciales son el mejor expositor en la España del siglo XXI. Ilustraremos este hecho con una anécdota galacia. El periódico La Voz de Galicia recogía en Semana Santa de 2013 pequeñas entrevistas a visitantes que se acercaban a Santiago de Compostela. Una joven pareja de Vigo dejó este escalofriante titular: Vinimos por el nuevo centro comercial y de paso vemos Santiago. Toda una ciudad Patrimonio de la Humanidad empequeñecida ante la tentadora oferta del recién inaugurado Centro Comercial de As Cancelas. Al menos, la catedral sí compite con el mall (el nuevo templo de la Postmodernidad), algo que ni alcanza de lejos la Cidade da Cultura.
Lógicamente, esta campaña, como otras, materializa los enfoques predominantes en el ámbito de la explotación económica del turismo cultural. La propia terminología empleada por los técnicos de turismo y gestores culturales (con los que hemos convivido, cooperado y coincidido) rezuma un cierto marchamo tecnocrático que deshumaniza a los protagonistas: el patrimonio es un nicho de mercado, los ciudadanos son clientes, los grupos humanos paquetes turísticos, los viajes organizados son trips, el público potencial se clasifica según targets (segmentos de la demanda al que está dirigido un producto). Por supuesto, somos los primeros que apoyamos la rentabilización económica del patrimonio cultural, pero no al precio de convertir la política pública en una turoperadora sin escrúpulos que paquetiza, imsersiza y cosifica a la ciudadanía.
Cantabria Infinita es obra de profesionales, que no son cazadores-recolectores paleolíticos que dejan marcas de descarnado en los huesos, pero sí son cazadores de tendencias y diseñadores de marcas. PRISMA, bajo el lema ACTIVATE YOUR BRAND, fue la agencia responsable de la comunicación integral de la marca Turismo de Cantabria durante 2013, la campaña que habla de personas en los lugares no de lugares para las personas. Citamos a continuación la sinopsis del proyecto tal como aparece reflejado en su página web oficial:
El proyecto nace en 2013 para promocionar las marcas y productos a través de una estrategia integrada y transmedia, cuyo fondo estratégico es el mismo que en anteriores campañas, pero radicalmente nuevo en la forma de relacionarse con el target, asumiendo un reto casi diario de innovación e integración de estrategias de contacto, herramientas de comunicación y mensajes.

Basada en el marketing de experiencias, la campaña combina acciones de publicidad convencional, marketing digital y movilidad, marketing de guerrilla, relaciones públicas, ecomunicación y marketing ferial, con objetivos muy claros: 1. Consolidar el posicionamiento del destino Cantabria como un gran parque temático de emociones y experiencias; 2. Diferenciar la oferta de otros destinos multiexperiencia del norte España; 3. Conectar la marca Cantabria con la nueva realidad del target, un viajero que no consume destinos y sí experiencias; 4. Liderar la innovación en marketing turístico en España; 5. Medirlo todo y en tiempo real. Y además lo hacemos con el presupuesto más bajo en dos décadas: 750.000 Euros
Efectivamente, Cantabria Infinita, en la línea de las más recientes campañas de promoción turística de otras comunidades como Galicia, hace hincapié en el destino oculto y único (Galicia sí, es única; ¿me guardas el secreto?; Cantabria infinita), en las personas, la experiencia (Vive Cantabria), los sentidos (Galicia siéntela, Cantabria ¿la sientes?, siente una nueva experiencia cada fin de semana en Cantabria). En ewsta línea se inscribe la última y originalísima campaña de promoción turística de Galicia.

¿Cada vez para más gente? Si Galicia va camino de convertirse en un desierto demográfico.
Porque para ver grandes paisajes no necesito grandes viajes. ¿A quién se le ha ocurrido ripio semejante? ¿no hay departamentos serios de marketing y publicidad, que para algo tenemos tres universidades?
Las cosas sencillas y la buena gente. Así se le llama a la Santa Compaña en zonas de Laciana y el Bierzo, La buena gente. ¿Se referirán a eso?
Galicia Calidade. Buscando en el baúl de los recuerdos. Sólo falta que vuelva el Pelegrín.
¡Qué cojones es una cultura de calidad?
El buen camino… el de la emigración, sí señor, gracias a estos cerebros que han conseguido convertir Galicia en un paisaje vacío, en un contenedor de basura, como la Cidade da Cultura. Así nos va. Como plasmaron unos vecinos de O Incio en una pancarta: Vamos a comer turismo.

La España Salvaje

La maquinaria mediática del Reino de España lo está dando todo desde el momento mismo de la comunicación de la abdicación del Jefe del Estado. La Televisión Española nos brinda un espectáculo soberbio de reactualización de la estrategia sancionada por la Transición y que se basa en el Olvido. El telespectador jamás verá a Juan Carlos de la mano del dictador Francisco Franco, por ejemplo. Nada nuevo dentro de la versión oficial que durante años nos llevan inoculando con series infames como Memoria de España, crónicas periodísticas a lo Pilar Urbano y Fernando Ónega, y tesis historiográficas a lo Fernando García de Cortázar. En este contexto de continuo y eterno Cuéntame, se refuerza ahora el panegírico sobre la figura del sucesor, el futuro Felipe VI (la Diada promete). Aquí las cotas de patetismo son insuperables, sobre todo a la hora de abordar la juventud de este individuo. Resulta que durante años se volcó en la cooperación, el voluntariado y el ecologismo. Los editores de TVE estuvieron raudos y sacaron a la luz aquella serie medioambientalista en la que el príncipe de Asturias se volcó de lleno: La España Salvaje. El pequeño Borbón con su cámara al hombro o sentado en un banco de madera hablando con un buen salvaje octogenario y robotizado que soltaba acojonado y de corrido el discurso que le habían preparado de antemano los modeladores de la realidad.
En Euskadi es proverbial el cariño, el amor y el cuidado que la ciudadanía brinda al medioambiente. Viniendo de Galicia como vengo yo, en donde cada año calcinamos nuestro futuro a conciencia, el contraste con esta realidad es brutal. Las montañas de este viejo país son auténticos referentes míticos para la gente. La diosa Mari habitaba en las cuevas y en las cumbres. Este respeto reverencial se ha mantenido a lo largo de la historia. Los bosques son auténticos monumentos. Sirva de ejemplo el abetal de Itzaieta, en la localidad navarra de Leitza, en donde la legislación municipal de época moderna dejaba bien claro que al cortar un árbol había que plantar otros diez. Esto es lo que ahora se llama desarrollo sostenible.
Durante la guerra civil, bosques y montañas que hoy conforman parques naturales, fueron escenarios del conflicto. El aroma a astilla de pino es una constante en las memorias de los combatientes. Diferentes montes han sido utilizados como soporte material para construir la memoria. Y esto lo han hecho tanto los vencedores como los vencidos. Ahí está el Via Crucis al Monte Isuskitza, coronado por un monumento en el que se recuerda a los requetés fallecidos en su conquista en octubre de 1936. Ahí están los montes en los que los descendientes de los vencidos homenajean cada año a los luchadores por la democracia. Uno de ellos es el Monte Bizkargi en donde el PNV homeajeó a los gudaris este mayo pasado. En 2013 el juez Eloy Velasco de la Audiencia Nacional prohibió los actos por considerar que sería una ocasión para enaltecer a los etarras muertos.

En pintadas por Euskadi adelante sí se puede ver de manera gráfica una identificación plena entre los gudaris de la guerra civil y los militantes de ETA en el imaginario de un sector de la sociedad. En Madrid también hay sectores que consideran que todo es ETA, empezando por los que controlan la línea editorial del periódico El Mundo.
Tras el enésimo reportaje sobre el príncipe de Asturias, repasando su trayectoria en La España Salvaje, la TVE daba de refilón una noticia que se estaba produciendo en Oiartzun (Gipuzkoa). La Guardia Civil detiene a cuatro personas por enaltecimiento del terrorismo. La misión de la Benemérita se centra en el desmantelamiento de un proyecto de bosque, en una parcela en la que desde hace dieciocho años se plantan esquejes de robles. Cada uno de estos esquejes lleva una placa con un número. Supuestamente se corresponde con un militante de ETA muerto. Las imágenes muestran a los guardias civiles, afanados, con la cara cubierta, arrancando cada uno de los postes. Las placas son extraídas a conciencia. Por supuesto no se discrimina; los esquejes en homenaje a los resistentes contra una dictadura (1968-1978) son retirados de la misma manera. Todo es ETA. Todo es terrorismo. Hasta la raíz.
Tenemos aquí dos procesos de construcción de la memoria sobre el pasado reciente. Un tema peliagudo y traumático.
Hace diez años puede ver en el cine una película de M. Night Shyamalan que se tituló aquí como El bosque. Una comunidad autárquica vive en un asentamiento en un valle de Filadelfia, rodeado de bosques en los que habitan seres extraños y violentos. El miedo al Otro justifica ese modo de vida fosilizado en el pasado, retroalimenta el sistema y convierte el pavor en un arma de control político.

En Vitoria-Gasteiz se pretende convertir el edificio del Banco de España en un lugar de memoria sobre la violencia política en Euskadi en el siglo XX. En los bosques y los montes también confluyen diferentes modelos de apropiación política del paisaje. En los cementerios también. Ahí está la tumba de Fernando Buesa en el camposanto gasteiztarra de Santa Isabel, entre un bosque de lápidas y mausoleos. La consecuencia de una salvajada.
No dejo de darle vueltas a las imágenes de los maderos con la madera. Los guardias civiles cortando esquejes a mansalva, eliminando futuros árboles de la faz de la tierra, en una operación antiterrorista. Un perfecto guión que hubiera valido para grabar un último episodio de La España salvaje. La de ETA y la de Felipe VI.

Díaz Castro, arqueólogo: o berro das pedras

Busto en homenaxe a Díaz Castro, en os Vilares.

Rocío Dourado, directora do Centro de Estudos Galegos da facultade de Letras de Gasteiz, agasallounos co visionado do documental O instante eterno, centrado na vida e obra de X. M Díaz Castro. Mesmo contamos coa presenza do director do filme, José Antonio Cascudo, grande coñecedor da figura do poeta chairego homenaxeado neste Día das Letras Galegas.
Díaz Castro, home humilde e sabio, coñecía até catorce idiomas e fixo traducións a eito de clásicos modernos e contemporáneos, entre eles 007 al servicio secreto de su Majestad. O seu talento e a súa capacidade de observación maduraron na súa infancia na aldea dos Vilares e no seu paso polo seminario de Mondoñedo. Sendo noviño, canda seu irmao Serafín, o futuro poeta adicou tempo e esforzos a inventariar as medorras da contorna do Montouto, isto é, os túmulos megalíticos prehistóricos que inzan a Terra Chá. O noso poeta foi o pioneiro da Arqueoloxía chairega, corenta anos antes de que desembarcase nesa zona un equipo dirixido por Carlos Alonso del Real, artífice de escavacións arqueolóxicas en abrigos rochosos, mámoas e outros sitios como o veciño Buriz. Esta teima arqueolóxica foi sufrida por outros mozos desa mesma xeración, educados xa for en institucións eclesiásticas (mosteiro xesuíta de Camposancos, por exemplo) ou en escolas públicas rexentadas por mestres curiosos e anovadores. A este respecto, Álvarez Blázquez foi unha alma xemelga de Díaz castro. Coma el, no instituto, levou a cabo traballos arqueolóxicos, desta volta en 1934 no castro de San Xoán de Baión e de Cabeza de Francos por terras miñoranas.
Estas achegas de ambos os dous mozos poetas insírense de cheo na escola arqueolóxica de preguerra, caracterizada polo predominio do paradigma celtista e a consideración do pasado prehistórico como esencia da identidade galega. Esta visión vai marcar tamén a poesía de Díaz Castro, con constantes referencias ao sustrato prerromano aínda presente na paisaxe galega, e como podemos doadamente comprobar en O berro das pedras:

nerios ou ártabros, bergantiños ou caránicos, ¡ei!
¡Ninguén veu a Lumieira, mesturada coa lus do cotián mencer!
O milagre veu a vós coma o vento que vén pisando a herba,
¡e as vacas de Breogán nin sequera ergueran a cabeza!

Avance das columnas galegas (Fonte: guerracivilenasturias.blogspot.com)

Pero Álvarez Blázquez e Díaz Castro non só van compartir angueiras arqueolóxicas e inspiracións poéticas. Tamén van participar dunha experiencia traumática: a guerra civil española. O primeiro tivo máis sorte: no derradeiro intre, librou de ir á fronte de Asturias nun camión que sofrería un accidente, falecendo os seus vinte e dous ocupantes. O feixismo acabou co seu pai. No caso de Díaz Castro, este tivo ocasión de sufrir unha tempadiña na fronte até que foi enviado ao hospital de Pontevedra. Moitos mozos intelectuais foron mobilizados para formaren parte das Columnas Gallegas que se dirixían a liberar Oviedo. De entre eles, un etnógrafo Xaquín Lorenzo (ferido en Villablino no avance sur dende o Bierzo), outro poeta, Celso Emilio Ferreiro, ou o pintor Laxeiro.
Díaz Castro, de familia de cregos e seminarista daquela, cría na Cruzada, coma outros mozos católicos tradicionalistas. Eu tiven ocasión de ler cartas enviadas a casa desde Asturias polo fillo de Prado Lameiro (o dramaturgo máis exitoso da historia do teatro galego), misivas nas que se reproducía toda a ideoloxía da Cruzada e se describía a rendición dos rojos marxistas. O noso poeta formaba parte da escola literaria mindoniense. Co golpe de Estado, as prumas deseguido empregáronse para apoiar o Movimiento e louvar o Caudillo. A revista Vallibria recolleu versos en galego a prol dos mariscos, os soldados galegos. Cómpre aquí sinalar un detalle: mentres Noriega Varela ou Cunqueiro serviron coa súa escrita á causa dos sublevados, o noso Díaz Castro non entrou nesa dinámica, polo motivo que fose. Unha semana na fronte chegoulle para decatarse da realidade do conflito bélico e a represión desatada tralo paso das Columnas Gallegas.

Laxeiro e Celso Emilio Ferreiro fixeron a guerra xuntos en Asturias. Aquí paseando por Vigo na inmediata postguerra.
O profesor Emilio Grandío exhumou do arquivo de Ferrol o diario do soldado monfortino Faustino Vázquez Carril escrito durante a campaña de Asturias. Aquí podemos ler (Grandío (2011: 136-7):
Lunes, día 17 [de agosto de 1936]. Nos marchamos a una taberna y allí entre sorbo y sorbo de vino empezamos a cantar cousas da Terriña. Fueron unas horas de evocación para nuestra querida patria chica, pues al cantar las gallegadas cada uno añoraba su pueblecito, en donde allí quedaba enjugada por el llanto una santa mujer todo amor, cariño y ternura: nuestras pobres madres que, mientras nosotros luchábamos, piden al Divino que vele por sus hijos, y esas madres todos los días se sienten invadidas por el recuerdo de su hijo. Y entonces las lágrimas ruedan por el óvalo de sus caras. ¡Cuántas lágrimas no le cuesta un hijo a una madre! Infinidad de ellas, sí. Y el hijo, vulgarmente, no sabe pasar por todas esas pruebas de cariño. Tan alegres nos fuimos poniendo con las gallegadas, que nuestras cabezas ya daban vueltas como las aspas de un molino, y vino a agravar nuestra situación un asturiano que nos pasó una botella de coñac por cantarle el himno gallego. Y a la terminación de este gritamos. ¡Viva Galicia Ceibe! Aparecieron unos oficiales, y cuando creímos ser reprendidos por nuestro viva, nos dice. «Muchachos, cantar el himno gallego! Nos ponemos de pie. Nos descubrimos. Y damos comienzo. Terminamos, y el oficial grita con entusiasmo. ¡Viva Galicia autónoma! Y un grito que partió de todos los pulmones contestó: ¡Viva!
Esta situación surrealista (que sería investigada a posteriori polos mandos nacionais) explica moitas cousas. En primeiro lugar, o desconcerto xeralizado nos meses iniciais da guerra e, en segundo lugar, a inercia do galeguismo cultural. O Himno era asumido sen problema polo rexionalismo de dereita e mesmo o tradicionalismo. Nesas horas o que menos podían pensar os xoves galegos mobilizados polo bando nacional era que iso se castigase. Mozos que falaban galego, como os requetés alaveses e navarros falaban eusquera e os carlistas cataláns o seu propio idioma. Podemos maxinar aos nosos poetas nesa taberna brindado pola terriña. Sen embargo, a realidade foi moi outra. Ver morrer compañeiros á túa beira, ser testemuña de atrocidades marcou a esta xeración para sempre. Moitos deles nunca volveron falar do tema, outros deixaron para a intimidade do fogar os seus pensamentos. Como Álvarez Blázquez, quen escribiu no seu despacho en 1962 un texto titulado: Nosotros los vencidos:
No me ilusiona la idea de estar escribiendo un texto arqueológico, de esos que la casualidad desempolva al cabo de los lustros, para pasto de eruditos y papanatas. No, si escribo ahora -Septiembre de 1962- es porque necesito comunicarme ahora con mis semejantes. Y esto, ¿cómo podrá ser, si nada ha cambiado en el Estado policiaco español?
Ou como Celso Emilio, que escribe un relato curto alicerzado na súa experiencia na fronte, o do soldado que morre nada máis entrar en combate apreixando a derradeira carta da súa mai. O impacto psicolóxico do conflito foi tremendo, tanto en esoutros que ían convencidos de estar no bando dos bos como no daqueloutros republicanos que ían facer méritos para non sufriren represión. O silenzo e unha aparente desmemoria foron algunas das medidas adoptadas por estes exsoldados. Esta política de esquencemento chegou até nós. Nalgunha biografía de Díaz Castro fálase de maneira aséptica que en 1936 é chamado ao servizo militar e en 1939 retorna a o Seminario. Pola contra, el mesmo deixou escrito Chamáronme para a guerra nun verso cheo de inquedanza ante a miseria humana e a violencia. Os poetas chaman ás cousas polo seu nome, aínda que sexa con metáforas. A guerra é a guerra.
Pero xa sabemos que a arqueoloxía se é especialista en algo e en rachar os silenzos. E a Arqueoloxía contribúe a recuperar esa memoria silenciada do paso dos intelectuais galegos pola guerra en Asturias. Na vella cadea de Cangas de Narcea, nas celas do tribunal, os prisioneiros e vixías deixaron a súa pegada nas paredes. A Consellería de Cultura astur vén de declarar patrimonio cultural vinte desas ilustracións, datadas algunas delas entre 1937 e 1939. De entre elas un retrato do Caudillo que os especialistas consideran foi feito por José Otero Abeledo, Laxeiro.

P.S. Ademais de tecer roupas para a fronte, colaborar co Auxilio Social e demais tarefas femininas, as mulleres da España nacional tiñan que escribir a soldados elixidos ao chou, para ver se se animaban no combate. A Díaz Castro tocoulle unha moza vitoriana… Acabaría sendo a súa dona.

Lansbriga e a Buddhistiches Haus

Abriuse ao público, por fin, o Parque Arqueolóxico da Cultura Castrexa no sitio arqueolóxico de San Cibrán de Lás (Punxín/San Amaro, Ourense).

Sempre me gustou este retrato como símbolo icónico-visual de todo un proxeto ideolóxico marcado pola fidalguía decadente, o elitismo e mailo tradicionalismo. Eis dous señoritos sobre as vellas pedras d’A Cidade de San Cibrán de Lás. Ao meu modo de ver, pouco teñen de inadaptados. O tipo escrequeñado da dereita é Vicente Risco, o Himmler galego, non por xenocida evidentemente, pero si por filonazi, antixudeu e, sobre todo, pola súa querencia esotérica. Como o demente líder das SS, Risco chegou a argallar no seu maxín unha Doutrina e ritual da Moi Nobre Orde Galega do Sancto Graal. O compañeiro Francisco Javier González García ten demostrado como a etapa nacionalista de Risco foi un trasunto do ideosistema manexado polo etnógrafo na súa primeira etapa, na que se afiliou á igrexa teosófica, na que se envorcou en leituras sobre as filosofías orientais, na que se adentrou de cheo no ocultismo e na que se debruzou sobre a espiritualidade do budismo. A rentes do Miño debulla o conceito de Karma en artigos en xornais locais, firma colaboracións co pseudónimo Rujú Sahib, aprende o alfabeto devaganari e convértese nun especialista na vida e obra de Rabindrantah Tagore. A pipa do kif fai efeito como se aprecia nos sete números que saen ao prelo da revista teosófica La Centuria, creada en 1917 na antiga Auria. Nun ensaio aquí publicado, titulado, Preludio a una estética futura, afírmase o seguinte no tocante á primeira Verdade Nobre do budismo:
El estado universal de miseria –dijo el Buddha- es la primera verdad. Y la ignorancia de esta verdad es la causa de la miseria. Porque los hombres que ignoran esta verdad, creen que la dicha existe, la desean y la persiguen, y así van de error en error y de caída en caída, ligándose a las cosas objeto del deseo, que entrañan las tres condiciones de inestabilidad, padecimiento y ficción ¿No veis por todas partes el dolor? Dolor es el nacimiento, la vejez, la enfermedad, la muerte. Dolor es la unión a lo que no se ama. Dolor es la separación de lo que se desea.
Imaxino a Risco na solaina da casa de Trasalba, fitando para a vella Lansbriga, con Otero e Cuevillas, reconvertido nun Rambo que loita contra a dor e o sufrimento.

Segundo os seus apoloxetas, Risco era un profeta. Coma un Spengler galaico escribiu As Tebras de Occidente onde se chantan as bases do seu pensamento racista e totalitario, vendo no celtismo e o xermanismo a rexeneración espiritual de Europa. Por iso Risco seguía tan de preto as pescudas de Cuevillas na década de 1920 cando lle deu a nacida de explorar arqueoloxicamente castros e citanias. Na súa viaxe a Alemaña, da que xurde o monllo de crónicas Mittleeuropa, recolle a súa visita á Buddhistiches Haus. O mesmo fillo de Risco lembraba as verbas do pai cando afirmaba que de non ser católico, tería sido budista.
Para algunhas cousas, é certo que Risco tiña un aquel profético. Nas terras de San Amaro onde se chanta o oppidum de Lansbriga, existe hoxe un dos centros budistas máis importantes de Europa, seica. O lama Gueshe Tenzing Tamding, outro inadaptado, víctima da ditadura chinesa, fuxiu do Tibet e tras décadas de exilio, atopou na aldea abandonada de Ventoselo de Beariz o solar para crear toda unha universidade budista. O rosario laranxa escoa polas dedas da súa mao como un acio de uvas de boa treixadura e de loureiro. A pantasma de Risco quizás participe destas cerimonias. Como bo profeta, el sabía que a vella cidade de Lansbriga viña sendo un Cho Sup Tsang, unha Fonte Inesgotable de Sabedoría.

Fotografías: Museo de Ourense (arriba); encontro de monxes en Ventoselo, de Román Nóvoa (abaixo).

O Antroido Galego

Este mércores ás 11:30 impartiremos unha conferencia na Facultade de Letras da UPV en Vitoria/Gasteiz sobre o Antroido galego: política, globalización, identidade e resistencia. Esta actividade está organizada polo Centro de Estudos Galegos.

Cartel entroido 2014 2.1-1

Rochaforte

Mañá ás 20:30 na casa dos veciños do barrio de A Rocha presentarase o libro Rochaforte no que tivemos ocasión de traballar xunto cos arqueólogos Xosé Suárez e Carlos Marín e a xente de anavallasuíza e cenlitrospormetrocadrado. A edición corre a cargo do Concello de Santiago de Compostela, dentro do proxecto de posta en valor do castelo de A Rocha Forte.

Este mesmo ano foi presentado un libro colectivo de Historia da Arte titulado Santiago, Cidade de encontros e presenzas. Dende a capela da Corticela até a Cidade da Cultura, toda unha serie de escenografías arquitectónicas presentes define, conforma e identifica a paisaxe urbana de Compostela. Sen embargo, neste devalar cara ao presente tamén existen baldeiros e ausencias sobranceiras, lugares e edificios esquencidos, degoldrados sobre as lindeiras da Historia. Este libro tenta recuperar para a Cidade unha destas paisaxes ausentes: o castelo da Rocha Forte. Durante dous séculos, entre mediados do s. XIII e mediados do s. XV, Compostela contou cunha monumental fortaleza, a máis grande do Reino de Galicia e unha das máis espectaculares da Península Ibérica. Edificación impoñente, residencia arcebispal, baluarte inexpugnable, auténtica cidade fortificada… a Rocha Forte foi moitas cousas, pero ante todo foi o espazo neurálxico na loita polo Poder na Baixa Idade Media, entre o Concello compostelán e os arcebispos que se foron sucedendo como señores feudais aos mandos da casa do Apóstolo.

Do mesmo xeito que Compostela naceu sobre un camposanto, A Rocha Forte é unha metáfora material dun proceso histórico marcado pola violencia, o conflito e a morte. A este respecto, é o mellor reflexo da crise vivida en Europa o século XIV e da loita social no século XV. Entre as súas paredes tiveron lugar asasinatos políticos, as súas murallas tiveron que resistir auténticas guerras de asedio e malia ser un Titanic medieval que se sentía eterno, o castelo foi reducido a cinzas pola furia do pobo en armas en 1466-1467. A destrución provocada polas Irmandades e o posterior expolio sistemático dos seus restos, fixo que o castelo desaparecese literalmente da face da terra.

Quizabes esta sexa a grande lección da Rocha Forte. Malia este monumental desplegue tecnolóxico, orgullo dun mundo medieval en transición á Modernidade, o castelo caiu perante o arroxo, a furia e a desesperación do pobo en armas. Durante dous séculos, a fortaleza foi o símbolo de todo un sistema sociopolítico. Pero tamén foi un xigante con pés de barro, porque o sistema de explotación feudal estaba baseado na coacción, a represión e a inxustiza. E contra a inxustiza nada fixeron barbacanas, lizas, ballestas e bombardas.