Tarxeta promocional de Os Agarimos. Anos 80.
Polos vales de Lemos e Somoza corre un dito rebuldeiro: “A barriga farta, tambor e gaita”. Ambos os dous instrumentos son dende sempre sinal inequívoco de festa. Na casa da Corenta, no barrio da Ponte, en Cereixa, estabamos afeitos a esta ecuación musical. O meu avó Xesús e o meu tío Suso erguíanse cedo e aparecían na cociña vestidos de gala para iren actuar a un pobo lonxano do val do Sil, ao Antroido de Laza, a unha romaría na montaña. Cativo eu, víaos coma uns emisarios dos Reis Magos, a percorrer o mundo, ou como músicos populares que liscaran das miniaturas das cantigas de Santa María. Hoxendía véxoos como protagonistas dunha road movie que durou case tres décadas.
Os Corenta, pai e fillo, tiñan o privilexio de seren a percusión do quinteto, despois cuarteto, Os Agarimos. O líder desta agrupación musical era un home con face de actor irlandés: Rubén, morador no Castelo de Somoza, nas terras do Incio. O seu amor pola música tradicional debeu xurdir xa incluso antes de nacer, dentro do ventre da súa mai. Gosto imaxinar esta señora cantándolle cantigas a Vicente Risco e Florentino López Cuevillas, en 1925, cando os intelectuais galeguistas do Seminario de Estudos Galegos encetaron a súa monumental monografía etnoarqueolóxica sobre Calvos de Randín. Coma se fose un personaxe da Ilíada, Rubén entrou en contacto coa arte dun xeito mítico. Tralo ataque duns lobos a un rabaño de cabras, aquel cativo apañou a pel da malpocada bichería e armou un bombo e un tamboril.
De Calvos de Randín, con 19 anos, Rubén marchou ao Incio, o Initium da terra de Lemos nos documentos medievais, a Terra Brava de Fole, inzada de historias de lobos e alláparos que comen homes nas noites de inverno. Aquí converteuse nun artesán total, nun ferreiro de sona en toda a contorna, nunha lenda na afamada feira de Rubián. Cando escribo estas liñas fito agarimosamente cara a unha peza de autor que o destino puxo nas miñas maos. Nos anos 70 un meu tío, nunha xornada de caza, atopou nas ruínas dunha casa no lugar abandonado de Repil, unha baioneta. Nese lugar, a Garda Civil liquidara á II Agrupación do Exército Guerrilleiro de Galicia un 20 de abril de 1949. O caso foi que a baioneta acabou no obradoiro de ferro de Rubén, quen reconvertiu a baioneta nunha sorte de machete, que foi empregado durante décadas nos labores propios da matanza do rancho. A marca de Rubén remanece intacta na ferramenta: RG (Rubén González).
Como digo, Rubén era amigo íntimo dos Corenta e sempre foi protagonista de festas populares e familiares. En Cereixa tocaran polo Rosario varias veces, e en celebracións particulares de veciños e veciñas que fixeran as Américas. Nunca esquencerei o agarimo cara a nós no 80 aniversario do meu avó, nunha foliada nun lameiro a rente do río Saa, aló polo ano 1990. Xa daquela era unha lenda viva, pero non tivo o recoñecemento que merecía até a explosión da música folk en Galicia a fins do século XX.
Hai xa uns anos pedínlle a Suso Corenta que me concertase cita en Castelo de Somoza con Rubén, para ir xuntando material para nun futuro escribir unha biografía autorizada de Os Agarimos. Adicounos un día enteiro, con comedela de polbo na feira de Rubián incluída. Naquela xornada fun testemuña da imaxe icónica do noso gaiteiro: sentado nunha estrema da bilbaína, empoleirado no seu obradoiro improvisado, baixo unha lámpada de ourive. Como arqueólogo, valoro bastante as pequenas cousas, esquencidas ás máis das veces. Toda a tradición cultural galega, toda a música dun país depende dun obxecto diminuto: a palleta. E Rubén era o seu profeta. Para todos aqueles e aquelas que non fixeron o canónico traballo sobre a gaita galega no EXB, infórmovos de que a palleta é o que fai sonar a gaita (fol, ronco, palleta e punteiro). Rubén era o meirande palleteiro do mundo. A materia prima: vimbios procedentes das gándaras, marismas e albufeiras do Levante mediterráneo. Sabemos que os fenicios trouxeron aos castros galegos o ferro, o viño, perfumes, vidros….e por que non a gaita? Non hai gaita que soe millor que as que pasan polas maos do noso druída. Isto sábeno ben as sagas de gaiteiros galegos, como os Seivane. Maxino a Rubén coma un líder soviético con poder para premer un botón atómico vermello. Se el quería, premendo coas suás dedas, facíase realidade a milagre da música. Así de sinxelo, así de complexo.
A súa memoria era prodixiosa. O seu testemuño sobre a guerrilla antifranquista en Galicia é fundamental para as nosas investigacións. Toda a tradición oral condensábase na súa verba, porque Rubén era un magnífico contador de historias. O seu relato da morte do Coronel Benito non lle ten nada que envexar aos popes do realismo máxico.
A última vez que estiven canda el foi na homenaxe que se brindou na Casa de Cultura de Monforte a outro músico lemavo excepcional: Goyanes. Ambos os dous, Goyanes e Rubén colaboraron xuntos na orixe dos Agarimos, cando eran os tempos de Educación y Descanso. Era esta unha entidade creada polo franquismo a imitación do feixismo italiano, para monitorizar o lecer das clases traballadoras. Como dicía o meu avó: “Educación ningunha, e descanso pouco”. Discrepancias musicais separaron os seus camiños, pero na homenaxe alí estaba Rubén, coa súa elegancia natural, rendendo homenaxe ao compañeiro de batallas musicais.
Deixounos onte Rubén González, verdadeiro Patrimonio da Humanidade. O seu leigado fica en boas maos. O seu fillo Antonio herdou a bonhomía, o talento e o talante agarimoso do petrucio. De seguro que hoxe o ceo é máis divertido e auténtico. Abofé que Rubén puxo os anxos a bailaren como se fosen danzantes da súa benquerida danza da Cervela.
No ceo, até hoxe, xamais sentiran tocar con tanta mestría a marcha do Antergo Reino de Galicia.
Boa viaxe, mestre.
A Lucenza do Abade 